Alheimurinn

Líttu upp: Sólin er minni en venjulega

Þessa dagana virðist sólin minni en venjulega. Sjáðu ástæðuna og hvernig hægt er að greina þetta sérkennilega fyrirbrigði.

BIRT: 06/07/2023

Snemma í júlí er sá árstími sem jörðin kemst í mesta fjarlægð frá sólinni á braut sinni. Þessa dagana er fjarlægðin nálægt 152 milljónum kílómetra. Það kallast sólfirrð og sólin er nú 5 milljón kílómetrum fjarlægari en í janúar, þegar fjarlægðin er minnst. Það kallast sólnánd.

 

Vegna aðeins meiri fjarlægðar virðist sólin örlíti smærri nú en í janúar. Fjarlægðarmunurinn er ekki nema um 3,3%, þannig að stærðarmunurinn er auðvitað bara örlítill, raunar svo lítill að hann sést ekki með berum augum. En séu bornar saman myndir af sólinni, teknar í janúar og júlí verður munurinn greinilegur.

 

Þótt sólin sé heilum 5 milljón kílómetru lengra í burtu nú en í janúar, er sólskinið mun hlýrra. Það stafar af því möndull jarðar hallar í hlutfalli við brautina, sem aftur veldur því að norðurhvelið snýr nú meira að sólu en yfir veturinn. Frá okkur séð rís sólin því hærra upp á himininn og meira af hita hennar berst til okkar.

Braut jarðar er ekki hringlaga

Braut jarðar um sólina er sporöskjulaga og möndullinn dálítið á ská, miðað við brautina. Þetta veldur bæði árstíðum og tilteknum fyrirbrigðum á vissum tímum ársins.

 

1. Ystu punktar brautarinnar

Þegar jörðin er á þeim punkti á braut sinni, þar sem styst er til sólar er hún í svonefndri sólnánd. Á fjarlægasta punktinum segjum við að hún sé í sólfirrð.

 

2. Jafndægur

Þegar möndull jarðar myndar nákvæmlega rétt horn við stefnuna til sólarinnar eru jafndægur. Þá eru dagur og nótt jafnlöng.

 

3. Sólhvörf

Við vetrarsólhvörf snýr möndull jarðar þannig, að norðurhvelið hefur snúist talsvert frá sólinni og þá er stysti dagur ársins og jafnframt lengsta nóttinn. Við sumarsólhvörf, eða sólstöður, er lengsti dagur ársins og stysta nóttin.  Á suðurhveli er þessu að sjálfsögðu þveröfugt farið.

Sjáðu muninn

Á mynd sem tekin er í júlí (til hægri) virðist sólin greinilega minni en á myndinni sem tekin var í janúar (til vinstri).

  • Sólnánd ber í ár upp á 6. júlí nálægt sólsetri. Besta tækifærið til að sjá sólina nákvæmlega á hárréttum tíma er uppi á einhverju fjallinu á Norðurlandi.

 

  • Þegar sólin kemur niður að sjóndeildarhring lýsir hún ekki jafnskært og að degi til, en engu að síður ættirðu að vera með dökk gleraugu og ekki horfa beint á hana nema í augnablik til að eiga ekki á hættu að skemma sjónina.

 

  • Ef heppnin er með, gætirðu greint grænt ljósblik þegar sólin hverfur í hafið. Eins og rauði liturinn stafar þetta af því að gufuhvolfið sveigir síðustu sólargeisla dagsins.

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: JESPER GRØNNE

Shutterstock,© Shutterstock & Ken Ikeda,© Afdumitriu

Náttúran

Bakteríur örva ilminn af sumarregni

Lifandi Saga

Hvernig varð Rússland svona stórt?

Maðurinn

Svona gróa sár

Tækni

Gervigreindin getur nú spáð fyrir um líf og dauða

Maðurinn

Þannig þekkjast félagsblindir

Lifandi Saga

Dr. Kellogg rak út djöfulinn með kornflexi 

Maðurinn

Nú verða þessi börn hávaxnari en jafnaldrar þeirra

Maðurinn

4.000 ára gömul steinhella reyndist vera fjársjóðskort

Menning og saga

Hver átti hugmyndina að táknunum fyrir karla og konur?

Náttúran

Sjáið heiminn með augum hunda

Lifandi Saga

Raðmorðingi sigraði í sjónvarpsþætti

Náttúran

Apar þekkja gamla vini

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með rúmlega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.790 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.790 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is