Náttúran

Segulmagn bjargar okkur frá banvænum ögnum

Það eru seglar sem sjá til þess að þú getur varðveitt gögn á harða disknum þínum. Þeir gera okkur einnig kleift að ræsa bílinn og á stærri skala er segulmagnið lífsnauðsynlegt fyrir okkur.

BIRT: 01/11/2022

Segulmagn ver okkur gegn aldauða 

Segulsviðið skiptir öllu máli fyrir afkomu okkar hér á jörðu. 

 

Jörðin er nefnilega stór segull með norðurpól og suðurpól og segulsvið jarðar ver okkur gegn skaðlegum öreindageislum sólar og geimsins. 

 

Ef þessi geislun yrði ekki bremsuð af í segulsviði jarðar myndi hún drepa lífið eins og við þekkjum það á plánetu okkar. 

 

Öfluga sólstorma sem segulsvið jarðar bremsar af, er mögulegt að sjá með berum augum. Nærri pólunum getum við greint sveigju agnanna í norðurljósum og suðurljósum. 

 

Segulsvið jarðar myndast í iðrum jarðar, nánar tiltekið ytri kjarna sem er afar óreiðukennt kerfi. Þess vegna skipta norðurpóll og suðurpóll stundum um sæti í svonefndum pólskiptum. 

 

Mælingar sem gerðar voru með þremur dönskum Swarm-gervihnöttum sýna að segulsvið jarðar er að veikjast um þessar mundir sem bendir til þess að pólskipti geti hafist innan næstu 2.000 ára. 

 

Hvað er segulmagn? 

Í grófum dráttum stafar segulsvið af rafhlöðnum ögnum á hreyfingu. Efni er segulvirkt ef það eru óparaðar rafeindir í kringum atómkjarna. Þessi staðreynd var þó lengi vel ráðgáta fyrir vísindin. 

 

Í upphafi 19. aldar náðu vísindin betri skilningi á segulmagni, enda höfðu menn uppgötvað rafmagn á þeim tíma.

 

Helstu eðlisfræðingar þess tíma töldu hins vegar ekki að rafmagn og segulmagn hefðu nokkuð hvort með annað að gera. 

 

Hvað er rafsegulsvið? 

Sú skoðun breyttist með einfaldri tilraun sem danski eðlisfræðingurinn Hans Christian Örsted framkvæmdi árið 1820 með einfaldri rafhlöðu. 

 

Fyrir framan mannsöfnuð við Kaupmannahafnarháskóla hélt Örsted á kompás nærri rafhlöðu sinni og tengdi við straum. Þegar hann hreyfði kompásnálina, sveiflaðist segulmögnuð nálin til. 

 

Tilraunin sýndi að rafmagn og segulmagn eru tvö birtingarform sama náttúrukrafts sem Örsted nefndi rafsegulmagnið. 

 

Rafsegulmagn færði heiminum rafmagn 

Síðar þetta sama ár var tilraunin endurtekin í París og franski eðlisfræðingurinn André Marie Ampére flýtti sér heim frá sýningunni og tók sjálfur að gera ýmsar tilraunir. 

 

Á fáeinum vikum komst hann að því að það má segulmagna járnstöng með því að setja rafspólu utan um hana. 

 

Árið 1831 sýndi enski eðlisfræðingurinn Michael Faraday að fyrirbæri þetta virkar einnig öfugt, þegar hann sýndi að segulsvið geta magnað upp rafspennu og rafmagn í járni. 

 

Rafsegulkrafturinn er einn grundvallarkraftur náttúrunnar og um leið grunnurinn að nánast allri nútímatækni, eins og t.d. harða disknum í tölvunni, segulómtækinu á sjúkrahúsinu eða rafölum í bílum. 

 

LESTU EINNIG

Shutterstock

Náttúran

Bakteríur örva ilminn af sumarregni

Alheimurinn

Hvernig myndast gull?

Lifandi Saga

Leið nasista til valda í Þýskalandi

Alheimurinn

Stjörnuskífa finnst í framandi stjörnuþoku

Náttúran

Hvað ef allar örverurnar hyrfu?

Náttúran

Hundategundin ræður litlu um hegðun hunda

Heilsa

Deyr maður úr svefnleysi?

Lifandi Saga

Hvernig varð Rússland svona stórt?

Maðurinn

Svona gróa sár

Tækni

Gervigreindin getur nú spáð fyrir um líf og dauða

Maðurinn

Þannig þekkjast félagsblindir

Lifandi Saga

Dr. Kellogg rak út djöfulinn með kornflexi 

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með rúmlega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.790 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.790 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is