Náttúran

Hvaðan kemur segulsvið jarðar?

Jörðin er umlukin segulsviði sem verndar okkur fyrir skaðlegri geislun utan úr geimnum, en hvernig myndast það?

BIRT: 19/08/2022

Jörðin er umlukin segulsviðslínum, hið svokallaða segulsvið, sem verndar okkur gegn hlöðnum ögnum utan úr geimnum. Segulsvið myndast í samspili milli þess fasta og þess fljótandi hluta af kjarna jarðar, þegar fljótandi hlutinn, sem samanstendur af járni og nikkeli, hreyfist.

 

Snúningur jarðar felur í sér fljótandi málmar hreyfast um í iðuköstum sem renna meðfram snúningsöxli jarðar. Meðfram iðuköstunum skapast segulsviðslínur, sem eru nánast lóðréttar nærri pólunum, meðan þeir verða sífellt sveigðari þess lengra frá pólunum sem þær eru.

 

Segulsvið jarðar breytist

Það má segja að segulsvið jarðar minni þannig á segulsviðið sem er í og í kringum venjulega segulstöng – svokallað tvípólasvið.

 

Segulsvið jarðar er langtum óreglulegra heldur en segulsvið slíkrar stangar og það breytist með tímanum.

Fljótandi járn verndar jörðina

Segulsvið jarðar myndast vegna fljótandi járns í kjarna plánetunnar sem skapar segulsviðslínur milli norðurs og suðurs.

1: Málmur rís og fellur

Málmur frá fljótandi ytri kjarna jarðar storknar á yfirborði þess. Ferlið losar orku sem myndar upp- og niðurstreymi í fljótandi málminum.

2: Snúningur skapar iðuköst

Snúningur jarðar verður þess valdandi að upp- og niðurstreymi fljótandi málmsins breytist í iðuköst meðfram lóðréttum öxli jarðar.

3: Segulsvið verndar

Iðuköstin skapa segulsviðslínur, sem stöðva orkuríkar agnir utan úr geimnum. Við pólana þar sem línurnar eru nær lóðréttar rekast agnir í lofthjúpnum á segulsviðslínurnar og mynda norður- og suðurljós.

Segulpóllinn í norðri og segulpóllinn í suðri færast stöðugt til, því fljótandi járnið í kjarnanum finnur nýja farvegi. Frá árinu 1845 hefur segulsviðið auk þess orðið tíu prósentum veikara.

 

Samkvæmt nýjustu tölvulíkönum af iðrum jarðar færist segulsviðið í vesturátt vegna vestlægra strauma í ysta hluta af fljótandi kjarna jarðar.

 

Hins vegar sýna útreikningar að fasti innri kjarninn snýst í austurátt aðeins hraðar en jörðin sjálf.

 

Segulsviðið er holótt

Mælingar sýna að segulsviðslínurnar eru umtalsvert veikari á svæði sem er á stærð við BNA og nær yfir hluta Suður-Ameríku og sunnanvert Atlantshaf.

 

Okkur stafar engin hætta af þessu gati hér niðri á jörðinni, en gervihnettir á sporbrautum sem fara yfir þetta eru óvarðir og verða fyrir geislun frá geimnum, sem getur truflað rafbúnað þeirra.

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: Ritstjórn

Shutterstock, © Claus Lunau

Náttúran

Krabbar hafa farið sömu ferðina 17 sinnum

Maðurinn

Er veganmatur óhollur börnum?

Maðurinn

Er veganmatur óhollur börnum?

Náttúran

Risaeðlubeinagrind seld fyrir meira en sex milljarða króna á uppboði.

Náttúran

Risaeðlubeinagrind seld fyrir meira en sex milljarða króna á uppboði.

Lifandi Saga

Ísraelski vígamaðurinn: Vill lifa í friði með Palestínumönnum

Maðurinn

Er hægt að verða gráhærður á einni nóttu?

Heilsa

Hrotur geta verið vísbending um hjartasjúkdóm: Einn hópur er í sérstakri áhættu

NÝJASTA NÝTT

Maðurinn

Er hægt að verða sólbrúnn í skugga?

Maðurinn

Gerið það sama og þúsundir gera á samfélagsmiðlum: Verið þakklát og lifið lengur

Maðurinn

Þannig getum við nýtt drauma okkar

Heilsa

Kostir þess að vera nátthrafn

Jörðin

Jörðin eftir manninn

Maðurinn

Bakteríur leysa vind í munni okkar

Lifandi Saga

Hvað átti sér stað við Wounded Knee árið 1973?

Maðurinn

Geta matvörur varið húðina gegn útfjólubláum geislum sólar?

Spurningar og svör

Hvað á eiginlega að gera við kjarnorkuverið í Tjernobyl?

Maðurinn

Myndir af einangruðum ættflokki sýna mannlegan harmleik, samkvæmt verndarsamtökum

Maðurinn

Er hægt að verða sólbrúnn í skugga?

Maðurinn

Gerið það sama og þúsundir gera á samfélagsmiðlum: Verið þakklát og lifið lengur

Maðurinn

Þannig getum við nýtt drauma okkar

Heilsa

Kostir þess að vera nátthrafn

Jörðin

Jörðin eftir manninn

Maðurinn

Bakteríur leysa vind í munni okkar

Lifandi Saga

Hvað átti sér stað við Wounded Knee árið 1973?

Maðurinn

Geta matvörur varið húðina gegn útfjólubláum geislum sólar?

Spurningar og svör

Hvað á eiginlega að gera við kjarnorkuverið í Tjernobyl?

Maðurinn

Myndir af einangruðum ættflokki sýna mannlegan harmleik, samkvæmt verndarsamtökum

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Jörðin

99 stórborgir eru að sökkva

Jörðin

99 stórborgir eru að sökkva

Maðurinn

Munnvatnið er fullt af eitri

Maðurinn

Munnvatnið er fullt af eitri

Maðurinn

Gæludýr koma í veg fyrir offitu og ofnæmi meðal barna

Náttúran

Hvernig bárust kettir til Ameríku?

Heilsa

Er mikið um kyrrsetu hjá þér í vinnunni? Þá getur kaffi lengt líf þitt samkvæmt stórri rannsókn.

Heilsa

Lækning gegn útbreiddum meltingartruflunum finnst í flestum eldhúsum.

Vinsælast

1

Maðurinn

Bakteríur leysa vind í munni okkar

2

Maðurinn

Myndir af einangruðum ættflokki sýna mannlegan harmleik, samkvæmt verndarsamtökum

3

Maðurinn

Geta matvörur varið húðina gegn útfjólubláum geislum sólar?

4

Jörðin

Jörðin eftir manninn

5

Spurningar og svör

Hvað á eiginlega að gera við kjarnorkuverið í Tjernobyl?

6

Heilsa

Kostir þess að vera nátthrafn

1

Maðurinn

Bakteríur leysa vind í munni okkar

2

Maðurinn

Geta matvörur varið húðina gegn útfjólubláum geislum sólar?

3

Jörðin

Jörðin eftir manninn

4

Heilsa

Kostir þess að vera nátthrafn

5

Lifandi Saga

Hvað átti sér stað við Wounded Knee árið 1973?

6

Maðurinn

Gerið það sama og þúsundir gera á samfélagsmiðlum: Verið þakklát og lifið lengur

Heilsa

Læknar hafa grætt heilt auga í mann

Maðurinn

Nú geta vísindamenn ráðskast með drauma okkar

Tækni

140.000 veirutegundir hafa fundist í þarmaflórunni

Maðurinn

Kornabörn þekkja móðurmálið sitt

Læknisfræði

Hvers vegna fáum við ofnæmi?

Maðurinn

Lamaður maður gengur fyrir eigin hugarafli

Lifandi Saga

Dans indíána orsakaði blóðbaðið við Wounded Knee

Heilsa

Rannsókn: Tæp skeiðfylli af þessari fitutegund daglega dregur úr hættu á heilabilun

Maðurinn

Er hollt að gefa blóð?

Tækni

Vandamál sem gat orðið aðkallandi

Maðurinn

Efnaskiptin eru stöðug frá 20 til 60 ára aldurs

Maðurinn

Er siðblindingi á vinnustaðnum þínum?

Er hægt að verða sólbrúnn í skugga?

Er sólarvörn yfirhöfuð nauðsynleg ef dvalið er í skugga mestallan daginn?

Maðurinn

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.