Náttúran

Hvaðan kemur segulsvið jarðar?

Jörðin er umlukin segulsviði sem verndar okkur fyrir skaðlegri geislun utan úr geimnum, en hvernig myndast það?

BIRT: 19/08/2022

Jörðin er umlukin segulsviðslínum, hið svokallaða segulsvið, sem verndar okkur gegn hlöðnum ögnum utan úr geimnum. Segulsvið myndast í samspili milli þess fasta og þess fljótandi hluta af kjarna jarðar, þegar fljótandi hlutinn, sem samanstendur af járni og nikkeli, hreyfist.

 

Snúningur jarðar felur í sér fljótandi málmar hreyfast um í iðuköstum sem renna meðfram snúningsöxli jarðar. Meðfram iðuköstunum skapast segulsviðslínur, sem eru nánast lóðréttar nærri pólunum, meðan þeir verða sífellt sveigðari þess lengra frá pólunum sem þær eru.

 

Segulsvið jarðar breytist

Það má segja að segulsvið jarðar minni þannig á segulsviðið sem er í og í kringum venjulega segulstöng – svokallað tvípólasvið.

 

Segulsvið jarðar er langtum óreglulegra heldur en segulsvið slíkrar stangar og það breytist með tímanum.

Fljótandi járn verndar jörðina

Segulsvið jarðar myndast vegna fljótandi járns í kjarna plánetunnar sem skapar segulsviðslínur milli norðurs og suðurs.

1: Málmur rís og fellur

Málmur frá fljótandi ytri kjarna jarðar storknar á yfirborði þess. Ferlið losar orku sem myndar upp- og niðurstreymi í fljótandi málminum.

2: Snúningur skapar iðuköst

Snúningur jarðar verður þess valdandi að upp- og niðurstreymi fljótandi málmsins breytist í iðuköst meðfram lóðréttum öxli jarðar.

3: Segulsvið verndar

Iðuköstin skapa segulsviðslínur, sem stöðva orkuríkar agnir utan úr geimnum. Við pólana þar sem línurnar eru nær lóðréttar rekast agnir í lofthjúpnum á segulsviðslínurnar og mynda norður- og suðurljós.

Segulpóllinn í norðri og segulpóllinn í suðri færast stöðugt til, því fljótandi járnið í kjarnanum finnur nýja farvegi. Frá árinu 1845 hefur segulsviðið auk þess orðið tíu prósentum veikara.

 

Samkvæmt nýjustu tölvulíkönum af iðrum jarðar færist segulsviðið í vesturátt vegna vestlægra strauma í ysta hluta af fljótandi kjarna jarðar.

 

Hins vegar sýna útreikningar að fasti innri kjarninn snýst í austurátt aðeins hraðar en jörðin sjálf.

 

Segulsviðið er holótt

Mælingar sýna að segulsviðslínurnar eru umtalsvert veikari á svæði sem er á stærð við BNA og nær yfir hluta Suður-Ameríku og sunnanvert Atlantshaf.

 

Okkur stafar engin hætta af þessu gati hér niðri á jörðinni, en gervihnettir á sporbrautum sem fara yfir þetta eru óvarðir og verða fyrir geislun frá geimnum, sem getur truflað rafbúnað þeirra.

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: Ritstjórn

Shutterstock, © Claus Lunau

Lifandi Saga

Að sjá fangana var áfall: Hermenn grétu

Náttúran

Ljós ruglar viðbrögð skordýranna

Náttúran

Ljós ruglar viðbrögð skordýranna

Jörðin

Maðurinn hefur breytt möndulhalla jarðar

Jörðin

Maðurinn hefur breytt möndulhalla jarðar

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

NÝJASTA NÝTT

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

3 ókostir við greind

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

3 ókostir við greind

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Lifandi Saga

Þess vegna trúa milljónir á mýtuna: Barnaníðingar djöfulsins 

Vísindamenn

Stærðfræðisnillingur fann upp tölvuna

Heilsa

Þess vegna ættir þú alltaf að setja klósettlokið niður áður en þú sturtar

Vinsælast

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

3

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

3

Maðurinn

3 ókostir við greind

4

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

5

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

6

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Tækni

100 milljónir hafa kosið: Hér eru hin sjö nýju undur veraldar 

Lifandi Saga

Hvenær voru fóstureyðingar gerðar frjálsar í Bandaríkjunum?

Maðurinn

Hvers vegna þarf eldra fólk minni svefn?

Lifandi Saga

Fjöldamorðin í Katyn: Stalín hugðist brjóta Pólverja á bak aftur

Náttúran

Af hverju límist lím ekki við innra byrði túbunnar?

Maðurinn

Vísindamenn hafa komist að rót mannvonskunnar: Fræðist um verstu hliðar ykkar

Lifandi Saga

Refsiföngum í síðari heimsstyrjöldinni fórnað 

Maðurinn

Af hverju eiga karlmenn auðveldara með að fá fullnægingu en konur?

Maðurinn

Leiðbeiningar um uppeldi: Reiðilestur veldur niðurbroti í heila

Maðurinn

Hvernig er best að fara á klósettið?

Maðurinn

Auðmaður vill drekka úr æskubrunninum

Maðurinn

Þess vegna þyngist þú með aldrinum

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Þú munt líklega geta séð þessa gríðarstóru halastjörnu þjóta framhjá okkur með berum augum. Hér er það sem þú þarft að vita.

Alheimurinn

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.