Ferð þú í ullarsokkana og lopapeysuna um leið og dagatalið fer að nálgast haustið? Og ert þú oft fyrstur til að finnast þú vera að frjósa í hel á skrifstofunni í vinnunni?
Það getur verið góð ástæða fyrir því. Talið er að um 10 prósent fólks sé verulega kulsækið, án þess að vitað sé um nákvæmar tölur.
Þetta útskýrir prófessor emeritus við hjarta- og æðarannsóknahópinn við Arctic háskólann í Noregi, James Mercer.
Hann hefur varið síðustu 50 árum í að rannsaka blóðrásina og hitastýringu líkamans – fyrst meðal dýra og svo síðar meðal manna. Hann hefur séð ótal mörg dæmi um hóp fólks sem „frýs“ meira en aðrir og er sérlega kalt á höndum og fótum.
„Við þekkjum það öll þegar við tökum í hendur fólks að sumir hafa kaldari hendur en aðrir. Þetta er ekki vegna sjúkdóma en okkur grunar að orsökin geti verið erfðafræðileg þar sem við sjáum oft nokkra „frostpinna“ innan sömu fjölskyldunnar,“ segir hann.
James Mercer hefur í rannsóknum sínum m.a. notað varmamyndavélar til að fylgjast með hitastigi húðarinnar. Hitastigið er algjörlega háð blóðflæðinu sem getur ýmist aukist eða dregið úr.
Skilvirkt samgöngukerfi
James Mercer útskýrir að æðar í líkama okkar virki sem skilvirkt flutningskerfi sem stjórnar líkamshita okkar með því að beina meira og minna heitu blóði upp á yfirborð húðarinnar.
Ef það er kalt og líkaminn vill forðast að missa meiri hita, lokar hann ystu æðunum – sérstaklega í höndum og fótum. Ef það er hins vegar hlýtt opnast æðarnar þannig að hlýja blóðið getur streymt upp á yfirborðið og þannig horfið úr líkamanum.
Verulega kulsæknir hafa nákvæmlega sama kerfi til að stjórna líkamshita. En æðar þeirra við ytri brún líkamans hafa tilhneigingu til að lokast fyrr og hraðar þegar lofthitinn í kringum þær lækkar – við vitum ekki hvers vegna.
Uppbygging trefjanna – eins og til dæmis í ullinni – skapar loftrými í ullarefninu og gerir það að verkum að hitaeinangrun verður til.
En ekkert fataefni stjórnar hitastigi þínu fullkomlega
Mörg náttúruleg efni og gerviefni hafa góða hitastillandi hæfileika – en ekkert efni er fullkomið.
1. Dúnn
- Kostur: Skapar stórt loftrými.
- Ókostur: Dúnn dregur í sig raka, klessist saman og tapar hitagetu sinni.
2. Pólýester/flísefni
- Kostur: Mikil einangrunargeta.
- Ókostur: Of mikil öndun.
3. Silki
- Kostur: Þéttofnar trefjar halda hita en draga í sig og losa raka.
- Ókostur: Venjulega aðeins fáanlegt sem mjög þunnt textílefni.
4. Ull
- Kostur: Getur tekið í sig og losað raka og hefur bestu einangrunargetu miðað við þyngd vegna uppbyggingar ullartrefjanna sem mynda náttúrulegt loftrými.
- Ókostur: Þung – sérstaklega ef ullin blotnar.
Sumir hermenn frusu meira en aðrir
James Mercer hefur gert ótal rannsóknir á getu okkar til að stjórna líkamshita í gegnum árin.
Hann gaf út eina þeirra árið 2018, þar sem hann og samstarfsmenn skoðuðu 255 nýliða í norska hernum á fyrstu dögum herskyldu þeirra.
Á myndinni má sjá hendur ýmissa hermanna í norska hernum eftir kuldapróf í potti með vatni. Rannsakendur tóku myndir af höndum með hitamyndavélum. T1 sýnir myndir sem teknar voru fyrir kuldaprófið, T2 er rétt eftir kuldaprófið. Bilið á milli þeirra mynda sem eftir eru er ein mínúta. Um 10 prósent þátttakenda (neðri röð) voru það sem prófessor James Mercer kallar „frostpinna“.
Þar voru þátttakendur beðnir um að framkvæma klassískt kuldapróf þar sem þeir stinga annarri hendi ofan í ofurþunna plastpoka og láta hana í kaf ofan í pott með 20 gráðu vatni í eina mínútu.
Rannsakendur fylgdu síðan hendinni í sex mínútur með innrauðri myndavél. Ein uppgötvunin var að um 10 prósenta hópur var bæði kaldari áður en hann setti höndina í pottinn og átti um leið mun erfiðara með að koma hitanum aftur í höndina á sér.
Eftir fjórar mínútur höfðu um 70 prósent hermannanna náð hita aftur en 20 prósent að hluta til. Síðustu 10 prósent þátttakenda voru enn með kaldar hendur fjórum mínútum eftir prófið. Samkvæmt James Mercer voru það líka þeir sem sögðu sjálfir að þeir frjósi oft – þ.e.a.s verulega kulvísir, klassískir „frostpinnar“.
