Hvað viltu gera?
Verða bólusettur og taka áhættuna á að fá heilahimnubólgu sem einn af hverjum 1.000.000 fá eftir bólusetningu.
Eða sleppa því að fá bólusetningu og taka áhættuna af því að smitast af mislingum en um einn af hverjum 1.000 fá heilahimnubólgu eftir að hafa veikst af mislingum. 2,6 milljónir barna létust árlega af völdum mislinga áður en farið var að bólusetja gegn sjúkdómnum árið 1963.
Vísindin eru ekki vafa um: Það er mun öruggara að fá bólusetningu en að sýkjast af sjúkdómnum sem er verið að bólusetja fyrir.
Þegar einhver hins vegar neitar að bólusetja sig og börnin sín er ástæðan oft frumeðlishvatir sem eru inngreyptar í heilakerfið.
LIFANDI VÍSINDI HALDA FRAM
Efasemdir eru af hinu góða! Allar rannsóknir byggja á efasemdum, staðreyndum og sönnunargögnum. Þannig ætti umræðan um hin nýju COVID-19 bóluefni einnig að vera.
Því miður heyrist stundum ekki jafn mikið í staðreyndum og skynsemi eins og ótta og tilfinningum og svo virðist sem lífshættulegar lygar og samsæriskenningar um bóluefnin eigi auðvelt með að dreifa sér.
Á næstunni reynum við að gera allt sem við getum til að veita svör við öllum þeim spurningum og áhyggjum sem þið – lesendur okkar – hafið um hin nýju bóluefni.
Orðið er laust. Sem betur fer. Við ráðleggjum þér þó að leyfa vísindunum að komast að.
Tilfinningar valta yfir staðreyndir í heilanum
Í umræðunni um bóluefni virðist vera að efasemdamenn séu í raun ekki illa upplýstir heldur er svo mikið um falsfréttir í dreifingu. Ástæðan er flókið samspil innri og ytri þátta eins og t.d. stjórnmálaskoðanir og skoðanamyndandi umræður á samfélagsmiðlum. Veigamikil ástæða er einnig hvernig heilinn fer að því að taka afstöðu.
Rannsóknir sýna nefnilega að sterkar tilfinningar eru oft drifkraftur viðhorfa okkar.
Þrátt fyrir að við ættum að nota rökhugsun til að taka ákvarðanir getur t.d. ótti haft mikla þýðingu fyrir hvaða ákvörðun við tökum á endanum. Óttinn tekur ekki tillit til raunverulegra þarfa og færir athyglina á aðsteðjandi ógn.
Sumir sálfræðingar vilja meina að öflug andstaða gegn bólusetningu sé í raun afleiðing af óttaviðbrögðum heilans.
Heilasvæðið mandla (amygdala) stjórnar óttaviðbrögðum heilans en stjórnar einnig öðrum tilfinningum.
Heilastöðin mandla stjórnar óttaviðbrögðum okkar á meðan ennisblaðið – rödd skynseminnar í heilanum – greinir skilaboðin frá möndlunni.
Þegar mandlan virkjast vegna ógnar, losar hún um adrenalín sem gerir okkur kleift að bregðast hraðar við – en á sama tíma veikist sambandið við ennisblaðið.
Jafnvel falsógn, eins og mikil áhætta bólusetninga, getur skapað órökstuddan ótta sem ýtir rökum ennisblaðsins til hliðar.
Rannsóknir hafa t.d. sýnt að ef einstaklingur, með virka möndlu, les falsfréttir er mun erfiðara að sannfæra viðkomandi um að fréttin hafi verið uppspuni.
Heilinn þinn ofmetur ógnir
Heilinn starfar þó mismunandi hjá hverjum einstaklingi.
Rannsókn hefur t.d. sýnt fram á að einstaklingar sem hafa efasemdir gagnvart bólusetningum ofmeta almennt áhættuna á sjaldgæfum og neikvæðum atburðum eins og umferðaróhöppum, flóðum og skoteldaóhöppum.
Samkvæmt vísindamönnum er sú almenna tilhneiging að ofmeta neikvæða atburði merki um að sumir einstaklingar vinna öðruvísi úr upplýsingum í heilanum.
T.d. geta sumir haft tilhneigingu til hinnar svokölluðu athyglis–hlutdrægni þar sem núverandi fókus yfirtekur alla athygli, án þess að meðtaka og yfirvega aðrar kringumstæður.
Heilinn sleppir blæbrigðum
Heilinn á erfitt verkefni fyrir höndum þegar hann þarf að taka afstöðu til vandamáls eins og t.d. kosti og galla bólusetningar. Til að leysa verkefnið einfaldar heilinn það með hjálp fimm flýtileiða. Niðurstaðan er að við tökum fljótar ákvarðanir en oft á vafasömum grunni.
Við trúum að sagan endurtaki sig
Heili þinn metur möguleikann á hvort einhver atburður endurtaki sig, ef hann hefur einu sinni gerst. Stelpa sem hefur upplifað aukaverkanir af bóluefni mun þannig ala á ótta um að það gerist aftur, jafnvel þó áhættan sé í raun lítil.
Við hoppum á vagninn
Við fylgjum ómeðvitað skoðunum annarra en heilinn tekur ekki afstöðu til röksemda þeirra. Ef margir eru áhyggjufullir af aukaverkunum bóluefna og við heyrum það stöðugt, eignum við okkur oft áhyggjur þeirra, gagnrýnislaust.
Ný þekking vegur þyngst
Heilinn einbeitir sér að því sem er auðveldast að muna á meðan eldri þekking vegur ekki eins mikið í ákvörðunarferlinu. Nýlegar sögur um aukaverkanir hafa því meira vægi en sú þekking sem er til um heildaráhættuna.
Afstaða okkur breytist sjaldan
Heili þinn hlustar á rök sem styrkja afstöðu okkar en heyrir ekki röksemdir er grafa undan henni. Ef þú hefur áhyggjur af Covid bólusetningunni er erfitt að róa heilann.
Stærri vandamálum skipt í smærri einingar
Heilinn hlutar oft niður stærri vandamál í minni einingar til að finna árangursríka lausn. Heilinn leysir t.d. vandamálið með aukaverkanir með því að útiloka algerlega bólusetningu, jafnvel þó sjúkdómurinn og smitin séu ennþá til staðar.
Bakteríur í blóði auka þyngdina
Vísindamenn hafa rannsakað þarmabakteríur og uppgötvað ákveðna virkni sem virðist hægja á fitubrennslu og auka hættu á sykursýki 2.
