Hvað er tunglmyrkvi – Blóðmáni – almyrkvi – Deildarmyrkvi – Hálfskuggamyrkvi
LESTÍMI: 5 MÍNÚTUR
Tunglmyrkvi
Við sólmyrkva verður hluti umhverfisins dökkur eða jafnvel verður almyrkvað. Í samanburðinum er tunglmyrkvi talsvert fallegra náttúrufyrirbrigði.
Séu aðstæður alveg réttar verður tunglið rauðleittt og það fyrirbrigði kallast blóðmáni.
Til að skoða tunglmyrkva þarf ekki sérstakan búnað, öfugt við sólmyrkva en þá þarf að hafa sérstök hlífðargleraugu. Við tunglmyrkva verður ljósið nefnilega einungis daufara en ljósið frá venjulegu, fullu tungli.
HVAÐ ER TUNGLMYRKVI?
Tunglmyrkvi verður þegar tunglið fer bak við jörðina (frá sólinni séð) og inn í skugga hennar.
Braut tunglsins um jörðina hallar um því sem næst fimm gráður og því þurfa aðstæður að verða nokkuð sérstakar til að tunglmyrkvi verði. Tunglið þarf að vera fullt og sól, jörð og tungl þurfa að standa nákvæmlega í beinni línu. Til þess að svo verði þarf tunglið að skera braut jarðar um sólu og vera þannig í sama fleti.
Sólin skín á jörðina en bak við hana myndast keilulaga skuggi sem skiptist í alskugga innst og hálfskugga utar. Þegar tunglið fer allt alla leið inn í alskuggann, verður almyrkvi á tungli.
Skugginn getur fallið mismikið á tunglið. Þegar hluti tunglsins lendir utan skuggans sést sneið af tunglinu eins og venjulega og tunglmyrkvinn er þá kallaður deildarmyrkvi.
Skugginn er keilulaga og mjókkar eftir því sem fjær dregur jörðu. Skuggakeilan teygir sig meira en milljón kílómetra út í geiminn og þar eð tunglið er „aðeins“ í 400.000 km fjarlægð frá jörðu, getur það farið allt inn í skuggann.
Þrjár gerðir tunglmyrkva
Til eru þrjár gerðir tunglmyrkva
* Almyrkvi
* Deildarmyrkvi
* Hálfskuggamyrkvi
BLÓÐMÁNI – ALMYRKVI Á TUNGLI
Við almyrkva á tungli er tunglið allt inni í skugga jarðar. Þar er ekkert sólskin. Það er við slíkar aðstæður sem fyrirbrigðið „blóðmáni“ verður til.
Tunglið gefur sjálft ekki frá sér neitt ljós og það gerir jörðin ekki heldur. Það kann að virðast merkilegt að einmitt í skugganum, þar sem ekkert sólskin er, skuli tunglið taka á sig rauðleitan blæ.
Ástæðan er sú að gufuhvolf jarðar sveigir ljósið og það er einungis langar ljósbylgur, rautt og appelsínugult ljós, sem nær í gegnum gufuhvolfið og kemst inn í skuggann.
Bláleitt ljós hefur styttri bylgjulengd. Það ljós dreifist af sameindum og örðum í gufuhvolfinu og nær aldrei til tunglsins. Þegar rauðleitara ljós nær til tunglsins, endurkastast það og skapar tunglinu þennan rauðleita blæ.
Hefði jörðin ekki gufuhvolf yrði tunglið alveg myrkvað í tunglmyrkva.
Sjáðu myndbandið: NASA myndar almyrkva á tungli
Þann 31. janúar 2018 fór fullt tungl inn í skugga jarðar þannig að úr varð almyrkvi og tunglið fékk jafnframt á sig rauðleitan blæ. NASA fangaði þetta á mynd og í myndskeiðinu má sjá atburði næturinnar klippta saman.
Blóðmáni: Næsti almyrkvi á tungli verður 16. maí 2022. Hér verður hann aðeins sýnilegur hluta tímans, þar eð hann stendur yfir þegar tunglið sest.
DEILDARMYRKVI Á TUNGLI
Deildarmyrkvi verður þegar aðeins hluti tunglsins fer inn í alskuggann. Þá virðist sem hluti tunglsins sé horfinn, ekki ósvipað því sem einhver hefði fengið sér bita.
Við deildarmyrkva verður hluti tunglsins alveg myrkvaður.
Næsti deildarmyrkvi á tungli verður 19. nóvember 2021 og sést vel frá Íslandi, raunar svo vel að jaðrar við almyrkva og tunglið verður m.a.s. rauðleitt að sjá um kl. níu um morguninn, en það sest svo um tíuleytið.
HÁLFSKUGGAMYRKVI Á TUNGLI
Við hálfskuggamyrkva fer tunglið einungis inn í hálfskuggann og verður bara dálítið birtudaufara en venjulega. Hálfskuggamyrkva getur því verið erfitt að greina.
Almyrkva á tungli fylgir óhjákvæmilega alltaf hálfskuggamyrkvi, þar sem tunglið þarf að fara inn í gegnum hálfskuggasvæðið til að komast inn í alskuggann.
Hve lengi varir tunglmyrkvi?
Tunglmyrkvar standa mun lengur yfir en sólmyrkvar.
Almyrkvi á sólu stendur aðeins í örfáar mínútur, tunglmyrkvi stendur í nokkra tíma.
Hvenær sjáum við tunglmyrkva næst?
Líkt og sólmyrkvar eru tunglmyrkvar fremur sjaldgæfir en það er þó ekki langt þangað til við sjáum deildar- eða almyrkva á tungli.
* 19. nóvember 2021 – Deildarmyrkvi
* 16. maí 2022 – Almyrkvi
* 28. október 2023 – Deildarmyrkvi
* 25. mars 2024 – Hálfskuggamyrkvi
* 18. september 2024 – Deildarmyrkvi
* 7. september 2025 – Almyrkvi
Birt: 18:11.2021
KARINE KIRKEBÆK
