Norsku fornleifafræðingarnir sem uppgötvuðu stórmerkilegar rúnir nálægt Tyrifirði vestur af Osló héldu fundi sínum leyndum í meira en ár. Áður en þeir upplýstu um uppgötvun sína vildu þeir nefnilega geta verið alveg vissir í sinni sök.
Fornleifafræðingar hjá Menningarsögusafninu í Osló rannsökuðu því rúnasteininn sinn vel og vandlega.
Steinninn er ævaforn og rúnirnar torráðnar en hann var grafinn upp haustið 2021.
Niðurstaðan? Letrið á steininum virðist vera um 1.770-2.000 ára gamalt og þetta eru þar með elstu rúnir sem fundist hafa.
Brennd bein og trékol leiddi í ljós aldur
Þessi merkilegi rúnasteinn fannst þegar verið var að rannsaka gamlan grafreit við Tyrifjörð.
Í einni gröfinni fundu fornleifafræðingarnir stein með mörgum rúnaáletrunum.
Í sömu gröf fundust hálfbrunnin bein og trékol sem aldursgreind voru með C14-aðferðinni sem greinir aldur með athugun á kolefnisísótópum í efninu.
Með niðurstöður aldursgreiningar í höndunum geta fornleifafræðingarnir nú upplýst að rúnirnar séu að líkindum frá árabilinu 1-250 e.Kr.
Það þýðir að rúnirnar hafi verið ristar á tíma sem kenndur er við hina rómversku járnöld. Jafnframt er þetta elsta dæmi um ritmál sem fundist hefur á Norðurlöndum.
Átta rúnir skera sig úr
Síðan þessi rauðbrúni sandsteinn var grafinn upp hafa vísindamennirnir ekki einungis unnið að aldursgreiningu, heldur líka reynt að þýða áletranirnar.
Framan á steininum eru átta rúnir mjög greinilegar.
Séu þessar rúnir umskrifaðar á latínuletur verður útkoman „idiberug“ og ef til vill mætti ímynda sér að steinninn hefði veri reistur yfir konu að nafni Idibera og kynni að hafa verið grafin þarna.
Önnur tilgáta er sú að nafnið sé ekki eiginnafn heldur heiti ættar eða ættbálks.
Stafrófið nefnist FUÞARK Rúnir voru notaðar sem ritmál fyrir og á víkingaöld og fram eftir miðöldum. Bæði málið og rúnirnar tóku breytingum á þeim meira en þúsund árum sem þetta ritmál var notað. Stafrófið kallast FUÞARK eftir fyrstu stöfunum, rétt eins og við tölum um QWERTY-lyklaborð.
Rúnaletur hefur þó tekið miklum breytingum í tímans rás og málið hefur líka tekið breytingum á þeim tíma sem leið frá því að þessar rúnir voru ristar til víkingaaldar og síðmiðalda.
Það verður því talsverð þolraun að þýða það sem á steininum stendur, enda eru þetta misjafnar áletranir. Sumar línur mynda möskvamynstur en aðrar gætu verið litlar myndir.
Táknin virðast ekki öll hafa tungumálsmerkingu og vísindamennirnir segja sumt benda til þess að í einhverjum tilvikum hafi verið gerðar rittilraunir eða eftirlíkingar.
Steinninn hefur fengið heitið Svingerudsteinninn eftir staðnum þar sem hann fannst og vísindamennirnir vonast til að betri innsýn í merkingu rúnanna muni veita mikilvæga þekkingu á forsögu rúnaleturs.
