Lifandi Saga

Af hverju skjótum við upp flugeldum um áramót?

Fyrir um 1200 árum kveiktu Kínverjar í bambusrörum fylltum púðri - og síðan þá hafa flugeldar og blys verið notuð við hátíðleg tækifæri.

BIRT: 27/12/2023

Við getum þakkað Kínverjum fyrir að himinninn lýsist upp af litríkum flugeldasprengingum um hver áramót. Hvenær Kínverjar fundu upp flugelda er hins vegar ekki vitað með vissu.

 

Góð ágiskun er að frumstæðir flugeldar hafi komið fram um 8. öld e.Kr. þegar kínverskir gullgerðarmenn kveiktu í pappír- og bambusrörum sem voru fyllt með m.a. kolum, brennisteini og saltpétri.

Nútíma flugeldar voru þróaðir á 19. öld, þegar litum var bætt við byssupúður.

Kínverjar trúðu því að háværar sprengingarnar myndu fæla í burtu illa anda og færa gæfu. Hin nýja uppfinning var því notuð við hátíðleg tækifæri – t.d. Á kínversku nýári.

 

Háir hvellir færðu hamingju

Flugeldar dreifðust til Miðausturlanda og þaðan til Evrópu á miðöldum. Þar voru flugeldar sérlega vinsælir meðal kóngafólks og voru þeir mikið notaðir við krýningar, brúðkaup og hersýningar.

 

Englandskonungur Hinrik VII fagnaði til dæmis brúðkaupi sínu árið 1486 með flugeldum og síðar varð Elísabet I svo hrifin af sprengjunum og  ljósasýningunni að hún skipaði sérstakan  „eldmeistara Englands“.

Víða um heim er hefð fyrir því að opna kampavínsflösku á gamlárskvöld.

Uppruni nýárshefða

Nokkrar nýárshefðir eiga rætur að rekja úr fjarlægri fortíð – og var m.a. ætlað að bægja frá illum öndum. Hér er bakgrunnur þriggja vinsælustu hefðanna.

Kampavín

Í Frakklandi á 18. öld skálaði Marie-Antoinette drottning í kampavíni um áramót. Kampavín varð hins vegar ekki vinsæll meðal almennings fyrr en um 1800, þegar freyðivínið var markaðssett sem drykkur við hátíðleg tækifæri.

Áramótaheiti

Fyrsta áramótaheit sögunnar er u.þ.b. 4.000 ára gamalt. Á babýlonska nýárinu í mars lofuðu Babýloníumenn að vinna hylli guðanna og hefja nýja árið á góðu nótunum. Vinsæl loforð voru t.d. greiðsla skulda og skil á lánuðum verkfærum.

Nýárskoss

Sú hefð að kyssa maka sinn á nýársdag á rætur að rekja til gamalla breskra jólahefða sem buðu manneskjum að kyssa ástvini sína til blessunar og verndar. Hugmyndin var sú að kossinn héldi illum öndum í burtu.

Fyrstu flugeldarnir sköpuðu fyrst og fremst reyk og hvell en hinir skærlituðu neistar sprungu fyrst á þriðja áratug 19. aldar þegar ítalskir flugeldameistarar lituðu sprengingarnar með því að blanda mismunandi málmum í byssupúðrið.

 

Síðan þá hafa flugeldar haft sinn fasta sess í áramótaskemmtunum Evrópubúa sem fylgdu fordæmi Kínverja og halda upp á nýja árið með háværum og hamingjuríkum sprengjum.

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: Emrah Sütcü

© PD-Art,© Niels Noordhoek, Shutterstock,© The Metropolitan Museum of Art,

Náttúran

Hvaða rándýr étur flest fólk?

Heilsa

Er flotsaur til marks um góða heilsu?

Heilsa

Er flotsaur til marks um góða heilsu?

Náttúran

Hvernig veit fræ að það eigi að spíra? 

Náttúran

Hvernig veit fræ að það eigi að spíra? 

Heilsa

Breytingarnar á líkamsþyngd geta leitt í ljós hættu á heilabilun

Náttúran

8 uppfinningar sem þú getur þakkað Einstein fyrir

Náttúran

Að klóna risaeðlur: Er hægt að vekja risaeðlur til lífsins?

NÝJASTA NÝTT

Lifandi Saga

Hermaður sá heiminn á hvolfi eftir heilaskaða

Alheimurinn

Eitilhörð samkeppni um að leysa ráðgátur sólkerfisins

Læknisfræði

Soðnir kettir læknuðu nánast allt á miðöldum

Tækni

Eru eineggja tvíburar erfðafræðilega eins?

Alheimurinn

Mistök geta verið banvæn fyrir geimfara 

Náttúran

Kisulóra er villiköttur

Lifandi Saga

Greitt fyrir Pepsi-Cola með sovéskum kafbátum

Heilsa

10 matvæli með meira C-vítamín en appelsínur

Maðurinn

Þráhyggja tekur heilann í gíslingu

Saga

Af hverju ráða Bandaríkin yfir Guantanamo?

Lifandi Saga

Hermaður sá heiminn á hvolfi eftir heilaskaða

Alheimurinn

Eitilhörð samkeppni um að leysa ráðgátur sólkerfisins

Læknisfræði

Soðnir kettir læknuðu nánast allt á miðöldum

Tækni

Eru eineggja tvíburar erfðafræðilega eins?

Alheimurinn

Mistök geta verið banvæn fyrir geimfara 

Náttúran

Kisulóra er villiköttur

Lifandi Saga

Greitt fyrir Pepsi-Cola með sovéskum kafbátum

Heilsa

10 matvæli með meira C-vítamín en appelsínur

Maðurinn

Þráhyggja tekur heilann í gíslingu

Saga

Af hverju ráða Bandaríkin yfir Guantanamo?

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Alheimurinn

Hvað er andefni?

Alheimurinn

Hvað er andefni?

Maðurinn

Þess vegna tekur ástarsorg svona mikið á okkur

Maðurinn

Þess vegna tekur ástarsorg svona mikið á okkur

Maðurinn

Heilann þyrstir í fitu

Maðurinn

Er það skaðlegt að plokka nefhárin?

Lifandi Saga

Hve lengi höfum við fengið sumarfrí?

Jörðin

Vísindamenn greina vaxtarverki: Fæðuhringur eldfjallsins

Vinsælast

1

Heilsa

Breytingarnar á líkamsþyngd geta leitt í ljós hættu á heilabilun

2

Heilsa

Er flotsaur til marks um góða heilsu?

3

Náttúran

8 uppfinningar sem þú getur þakkað Einstein fyrir

4

Náttúran

Hvaða rándýr étur flest fólk?

5

Tækni

Eru eineggja tvíburar erfðafræðilega eins?

6

Náttúran

Að klóna risaeðlur: Er hægt að vekja risaeðlur til lífsins?

1

Heilsa

Er flotsaur til marks um góða heilsu?

2

Náttúran

Hvaða rándýr étur flest fólk?

3

Tækni

Eru eineggja tvíburar erfðafræðilega eins?

4

Maðurinn

Með skönnun má spá fyrir um þunglyndi

5

Maðurinn

Samfélagsmiðlar ógna samkenndinni

6

Maðurinn

Af hverju sjá sumir drauga en aðrir ekki?

Náttúran

Hjarta steypireyðar slær bara tvisvar á mínútu

Menning

Hvers vegna varð kvikmyndin „Casablanca“ svona vinsæl?

Maðurinn

Einvígið: Er rafmagnstannbursti betri en venjulegur?

Maðurinn

Getur dáleiðslan komið í stað fyrir lyf? 

Jörðin

Evrópsk ofureldstöð virðist undirbúa gos

Maðurinn

10 óvanalegar tegundir af fælni

Náttúran

Loftslagsfyrirbrigði gæti aukið bráðnun í norðri

Maðurinn

Mjúki maðurinn gengur í arf

Maðurinn

Nátthrafnar deyja fyrr en morgunhanar. En ástæðan kemur á óvart.

Alheimurinn

NASA: 50 metra stór loftsteinn getur skollið á jörðina árið 2046

Heilsa

Kynin bregðast ekki eins við yfirvofandi áfalli

Maðurinn

Í fyrsta sinn: Vísindamenn leiða í ljós hvað gerist í heilanum þegar við deyjum

Hermaður sá heiminn á hvolfi eftir heilaskaða

Í spænsku borgarastyrjöldinni lifði hermaður nokkur það af, líkt og fyrir kraftaverk, að fá byssukúlu gegnum heilann. Eftir þetta gat hermaðurinn lesið dagblöðin á hvolfi. Atburðurinn veitti vísindamönnum nýja innsýn í starfsemi heilans.

Lifandi Saga

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is