Lifandi Saga

Af hverju skjótum við upp flugeldum um áramót?

Fyrir um 1200 árum kveiktu Kínverjar í bambusrörum fylltum púðri - og síðan þá hafa flugeldar og blys verið notuð við hátíðleg tækifæri.

BIRT: 27/12/2023

Við getum þakkað Kínverjum fyrir að himinninn lýsist upp af litríkum flugeldasprengingum um hver áramót. Hvenær Kínverjar fundu upp flugelda er hins vegar ekki vitað með vissu.

 

Góð ágiskun er að frumstæðir flugeldar hafi komið fram um 8. öld e.Kr. þegar kínverskir gullgerðarmenn kveiktu í pappír- og bambusrörum sem voru fyllt með m.a. kolum, brennisteini og saltpétri.

Nútíma flugeldar voru þróaðir á 19. öld, þegar litum var bætt við byssupúður.

Kínverjar trúðu því að háværar sprengingarnar myndu fæla í burtu illa anda og færa gæfu. Hin nýja uppfinning var því notuð við hátíðleg tækifæri – t.d. Á kínversku nýári.

 

Háir hvellir færðu hamingju

Flugeldar dreifðust til Miðausturlanda og þaðan til Evrópu á miðöldum. Þar voru flugeldar sérlega vinsælir meðal kóngafólks og voru þeir mikið notaðir við krýningar, brúðkaup og hersýningar.

 

Englandskonungur Hinrik VII fagnaði til dæmis brúðkaupi sínu árið 1486 með flugeldum og síðar varð Elísabet I svo hrifin af sprengjunum og  ljósasýningunni að hún skipaði sérstakan  „eldmeistara Englands“.

Víða um heim er hefð fyrir því að opna kampavínsflösku á gamlárskvöld.

Uppruni nýárshefða

Nokkrar nýárshefðir eiga rætur að rekja úr fjarlægri fortíð – og var m.a. ætlað að bægja frá illum öndum. Hér er bakgrunnur þriggja vinsælustu hefðanna.

Kampavín

Í Frakklandi á 18. öld skálaði Marie-Antoinette drottning í kampavíni um áramót. Kampavín varð hins vegar ekki vinsæll meðal almennings fyrr en um 1800, þegar freyðivínið var markaðssett sem drykkur við hátíðleg tækifæri.

Áramótaheiti

Fyrsta áramótaheit sögunnar er u.þ.b. 4.000 ára gamalt. Á babýlonska nýárinu í mars lofuðu Babýloníumenn að vinna hylli guðanna og hefja nýja árið á góðu nótunum. Vinsæl loforð voru t.d. greiðsla skulda og skil á lánuðum verkfærum.

Nýárskoss

Sú hefð að kyssa maka sinn á nýársdag á rætur að rekja til gamalla breskra jólahefða sem buðu manneskjum að kyssa ástvini sína til blessunar og verndar. Hugmyndin var sú að kossinn héldi illum öndum í burtu.

Fyrstu flugeldarnir sköpuðu fyrst og fremst reyk og hvell en hinir skærlituðu neistar sprungu fyrst á þriðja áratug 19. aldar þegar ítalskir flugeldameistarar lituðu sprengingarnar með því að blanda mismunandi málmum í byssupúðrið.

 

Síðan þá hafa flugeldar haft sinn fasta sess í áramótaskemmtunum Evrópubúa sem fylgdu fordæmi Kínverja og halda upp á nýja árið með háværum og hamingjuríkum sprengjum.

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: Emrah Sütcü

© PD-Art,© Niels Noordhoek, Shutterstock,© The Metropolitan Museum of Art,

Náttúran

Krabbar hafa farið sömu ferðina 17 sinnum

Maðurinn

Er veganmatur óhollur börnum?

Maðurinn

Er veganmatur óhollur börnum?

Náttúran

Risaeðlubeinagrind seld fyrir meira en sex milljarða króna á uppboði.

Náttúran

Risaeðlubeinagrind seld fyrir meira en sex milljarða króna á uppboði.

Lifandi Saga

Ísraelski vígamaðurinn: Vill lifa í friði með Palestínumönnum

Maðurinn

Er hægt að verða gráhærður á einni nóttu?

Heilsa

Hrotur geta verið vísbending um hjartasjúkdóm: Einn hópur er í sérstakri áhættu

NÝJASTA NÝTT

Maðurinn

Er hægt að verða sólbrúnn í skugga?

Maðurinn

Gerið það sama og þúsundir gera á samfélagsmiðlum: Verið þakklát og lifið lengur

Maðurinn

Þannig getum við nýtt drauma okkar

Heilsa

Kostir þess að vera nátthrafn

Jörðin

Jörðin eftir manninn

Maðurinn

Bakteríur leysa vind í munni okkar

Lifandi Saga

Hvað átti sér stað við Wounded Knee árið 1973?

Maðurinn

Geta matvörur varið húðina gegn útfjólubláum geislum sólar?

Spurningar og svör

Hvað á eiginlega að gera við kjarnorkuverið í Tjernobyl?

Maðurinn

Myndir af einangruðum ættflokki sýna mannlegan harmleik, samkvæmt verndarsamtökum

Maðurinn

Er hægt að verða sólbrúnn í skugga?

Maðurinn

Gerið það sama og þúsundir gera á samfélagsmiðlum: Verið þakklát og lifið lengur

Maðurinn

Þannig getum við nýtt drauma okkar

Heilsa

Kostir þess að vera nátthrafn

Jörðin

Jörðin eftir manninn

Maðurinn

Bakteríur leysa vind í munni okkar

Lifandi Saga

Hvað átti sér stað við Wounded Knee árið 1973?

Maðurinn

Geta matvörur varið húðina gegn útfjólubláum geislum sólar?

Spurningar og svör

Hvað á eiginlega að gera við kjarnorkuverið í Tjernobyl?

Maðurinn

Myndir af einangruðum ættflokki sýna mannlegan harmleik, samkvæmt verndarsamtökum

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Jörðin

99 stórborgir eru að sökkva

Jörðin

99 stórborgir eru að sökkva

Maðurinn

Munnvatnið er fullt af eitri

Maðurinn

Munnvatnið er fullt af eitri

Maðurinn

Gæludýr koma í veg fyrir offitu og ofnæmi meðal barna

Náttúran

Hvernig bárust kettir til Ameríku?

Heilsa

Er mikið um kyrrsetu hjá þér í vinnunni? Þá getur kaffi lengt líf þitt samkvæmt stórri rannsókn.

Heilsa

Lækning gegn útbreiddum meltingartruflunum finnst í flestum eldhúsum.

Vinsælast

1

Maðurinn

Bakteríur leysa vind í munni okkar

2

Maðurinn

Myndir af einangruðum ættflokki sýna mannlegan harmleik, samkvæmt verndarsamtökum

3

Maðurinn

Geta matvörur varið húðina gegn útfjólubláum geislum sólar?

4

Jörðin

Jörðin eftir manninn

5

Spurningar og svör

Hvað á eiginlega að gera við kjarnorkuverið í Tjernobyl?

6

Heilsa

Kostir þess að vera nátthrafn

1

Maðurinn

Bakteríur leysa vind í munni okkar

2

Maðurinn

Geta matvörur varið húðina gegn útfjólubláum geislum sólar?

3

Jörðin

Jörðin eftir manninn

4

Heilsa

Kostir þess að vera nátthrafn

5

Lifandi Saga

Hvað átti sér stað við Wounded Knee árið 1973?

6

Maðurinn

Gerið það sama og þúsundir gera á samfélagsmiðlum: Verið þakklát og lifið lengur

Heilsa

Læknar hafa grætt heilt auga í mann

Maðurinn

Nú geta vísindamenn ráðskast með drauma okkar

Tækni

140.000 veirutegundir hafa fundist í þarmaflórunni

Maðurinn

Kornabörn þekkja móðurmálið sitt

Læknisfræði

Hvers vegna fáum við ofnæmi?

Maðurinn

Lamaður maður gengur fyrir eigin hugarafli

Lifandi Saga

Dans indíána orsakaði blóðbaðið við Wounded Knee

Heilsa

Rannsókn: Tæp skeiðfylli af þessari fitutegund daglega dregur úr hættu á heilabilun

Maðurinn

Er hollt að gefa blóð?

Tækni

Vandamál sem gat orðið aðkallandi

Maðurinn

Efnaskiptin eru stöðug frá 20 til 60 ára aldurs

Maðurinn

Er siðblindingi á vinnustaðnum þínum?

Er hægt að verða sólbrúnn í skugga?

Er sólarvörn yfirhöfuð nauðsynleg ef dvalið er í skugga mestallan daginn?

Maðurinn

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.