Flest þekkjum við það að leita að tilteknu orði sem virðist skyndilega vera horfið úr huga okkar.
Ímyndum okkur að þetta eigi við um mörg orð í hvert sinn sem við hyggjumst setja saman setningu.
Þannig getur lífið virst hjá fólki sem þjáist af heilasjúkdómnum málstoli sem er algengari en t.d. parkinson-veiki og MS-sjúkdómur en sem einungis níu hundraðshlutar fólks þekkja.
En hver eru þá einkennin? Og eigum við að vera áhyggjufull ef við munum ekki orð? Hér má finna svör við þessum spurningum.
„Okkar kæri Bruce á við heilsubrest að stríða og var fyrir skemmstu greindur með málstol sem torveldar honum að tjá sig“. Þessi orð birti fyrrum eiginkona hans, leikkonan Demi Moore í færslu á Instagram. Núverandi eiginkona Bruce Willis, Emma Heming (sjá mynd) hafði jafnframt undirritað færsluna, svo og börn hjónanna. Aðstandendur leikarans hafa enn ekki tjáð sig um hvað veldur málstolinu.
Eitt orð fær heilann til að starfa
Hverju sinni sem við ætlum að segja eitthvað hefst einkar flókin keðjuverkun í heilanum, alveg umhugsunarlaust:
Við þurfum m.a. að breyta hugsunum í orð, muna hvernig orðið hljóðar og áforma nákvæmlega hvernig við ætlum að segja orðið.
Og að lokum hrinda svokallaðar hreyfistöðvar heilans af stað hreyfingum í tilteknum vöðvum í munninum og kverkunum sem valda því að við segjum orðið.
Hjá þeim sem þjást af málstoli hefur þessi flókna keðjuverkun ruglast á einn eða fleiri vegu. Kvillinn gerir það að verkum að við eigum í basli með að tala og í sumum tilvikum einnig með að skilja mælt mál. Vísindalega hugtakið yfir málstol er afasi sem táknar á grísku „ekkert mál“.
Málstol tengist greind engan veginn, líkt og sumir halda.
Málstol hefur ólíkar birtingarmyndir
Engir tveir upplifa málstol á nákvæmlega sama hátt. Einkennin gera vart við sig þegar skemmdir verða í þeim svæðum heilans sem tengjast tungumáli.
Um kann að vera að ræða lítið svæði í heilaberkinum sem nefnist Broca-svæði sem er iðulega að finna í vinstra heilahveli og skiptir sköpum fyrir getu okkar til að tala.
Þetta svonefnda Broca-svæði heilans er eitt þeirra svæða sem bæði tengjast tungumáli og tónlist.
Þeir sem eru með skemmd í Broca-svæðinu sleppa sumir einstaka orðum þegar þeir tala. Þeir geta engu að síður talað í stuttum, merkingarbærum setningum, líkt og t.d.: „Langar í mat“. Þeir hinir sömu geta iðulega einnig skilið aðra sem tala.
Myndband: Hér má sjá myndband af manni með Broca-málstol
Málstolið kann einnig að stafa af skemmdum í heilastöð sem er að finna í aftasta þriðjungi heilans sem gengur undir heitinu Wernickes-svæði.
Þeir sem þjást af skemmdum á Wernickes-svæðinu tala oft í löngum, illskiljanlegum setningum, þar sem þeir beita óskiljanlegum orðum eða búa til ný orð. Þeir geta jafnframt átt í basli með að skilja mál annarra.
Alvarlegasta gerðin af málstoli tekur til margra heilasvæða í einu og kallast algert málstol. Þeir sem þjást af því geta bæði átt í erfiðleikum með að tala og skilja aðra.
Myndband: Hér má sjá myndband af manni með Wernickes-málstol
Talmeðferð gerir við heilann
Algengasta ástæðan fyrir málstoli er heilblæðing en málstöðvar heilans geta einnig skemmst af völdum bólgna vegna æxla, slysa eða heilasjúkdóma.
Þegar um er að ræða elliglöp er hætt við að máltruflunin versni þegar fram líða stundir og í þeim tilvikum er mikilvægt að koma í veg fyrir meiri missi með réttum æfingum.
Oftast er þó um að ræða eitthvað eitt sem gerist í heilanum sjálfum og orsakar málstol.
Sjálf máltruflunin kann að líða hjá og sumir sjúklingar jafna sig algerlega sjálfir án nokkurrar aðstoðar.
Flestir þeir sem þjást af málstoli munu áfram þjást af einhvers konar máltruflun í einhvern tíma eftir að heilablæðing verður, svo dæmi sé nefnt.
Góðu fréttirnar eru hins vegar þær að talmeðferð gagnast oft vel til að endurheimta tengingar í skemmdum heilasvæðum og að vinna þannig bug á taltruflunum.
