Vísindamenn hafa nú með 99% fullvissu fundið nýtt tungl í sólkerfi sem er nærri 5.500 ljósár héðan.
Áður hefur aðeins fundist eitt tungl af þessu tagi og stjarneðlisfræðingar gera sér vonir um að uppgötvunin geti gefið vísbendingar um hvernig plánetur og tungl hafa myndast í öðrum sólkerfum – og mögulega hvernig Jörð og nálægar plánetur mynduðust.
Risastórt tungl snýst um risaplánetu
Kepler-1708 b-i, eins og tunglið kallast, minnir á smærri útgáfu af Neptúnusi á braut um plánetu sem líkist Júpíter. Þetta segja vísindamennirnir að baki uppgötvuninni í skýrslu sinni. Þetta ætlaða tungl er massamikið en þvermálið fremur lítið, þótt þetta tungl sé að líkindum allmörgum sinnum stærra en jörðin.
Vísindamennirnir bíða eftir fleiri niðurstöðum til að geta verið alveg vissir um að himinhnötturinn sé raunverulegur og sé í rauninni tungl – svonefnt fjartungl, vegna þess að það er á braut um plánetu í öðru sólkerfi, sem sagt fjarplánetu.
LESTU EINNIG
Bandarísku vísindamennirnir hjá Columbiaháskóla hafa grandskoðað gögn frá Kepler-sjónaukanum sem á árunum 2009-2018 gerði ljósmælingar og tók myndir af um 150.000 stjörnum.
Í gögnum sjónaukans hafa þegar fundist um 2.600 fjarplánetur.
Leitin að fjartunglum er hins vegar rétt að byrja. Sami hópur vísindamanna fann líka fyrsta fjartunglið og síðan eru aðeins fimm ár.
Fjartunglið býður upp á líf og fróðleik
Stjarneðlisfræðingar leita fjartungla einkum af tveimur ástæðum:
- Þau gætu hýst líf
- Af þeim má fræðast um tilurð plánetna og tungla.
Á Kepler-1709 b-i reikna vísindamenn ekki með að líf geti þrifist.
Pláneta þessa nýfundna tungls..
Heitir Kepler-1708 og á nafn sitt að rekja til eins af frumkvöðlum stjörnufræðinnar, Jóhannesar Kepler.
Var auðkennd sem hluti af leitinni að nýja fjartunglinu
Hefur fjarlægð frá stjörnu sinni sem er 1,6 sinnum meiri en fjarlægð jarðar frá sólu
Tekur tvö ár að snúast einu sinni um stjörnu sína
Er svokallaður kulda gasrisi því hann samanstendur aðallega af köldum lofttegundum
Hefur um það bil fjórfaldan massa Júpíters
Hefur næstum tífaldan radíus jarðar.
Lofthjúpur hnattarins telst nefnilega ekki lífvænlegur. Aftur á móti gæti þetta tungl aukið skilning manna á því hvernig plánetur og tungl myndast.
Nú eru flestir sérfræðingar á einu máli um að sólkerfi okkar – og líklegast öll önnur – hafi myndast úr snúningsskýi úr gasi og ryki. Í skýinu myndast fyrst sól í miðjunni en síðar plánetur, tungl og aðrir himinhnettir. Allt gerist þetta fyrir tilverknað þyngdaraflsins sem veldur því að hlutir dragast saman og rekast á.
Tunglin hafa þannig orðið til hvert á sinn hátt í samspili við plánetu sína. Þess vegna geta fjartungl á borð við Kepler-1709 b-i hjálpað vísindamönnum að fínstilla hugmyndir sínar um tilurð bæði tungla og plánetna.
Kenningum um tilurð tungla má einkum skipta í þrennt:
Árekstrakenningin
Segir stóran himinhnött rekast á plánetu og leifar hans mynda tungl í kjölfarið. Tunglið okkar varð trúlega til á þennan hátt.
Skýkenningin
Gerir ráð fyrir að tungl hafi myndast við þéttingu efnis í frumskýinu í grennd við plánetuna.
Gripkenningin
Segir svo að stór himinhnöttur hafi farið svo þétt hjá plánetu að þyngdarsvið hennar hafi náð að fanga hnöttinn sem þá fór á braut um plánetuna.
Nýfundna fjartunglið er svo stórt og massinn svo mikill að ósennilegt þykir að það hafi orðið til við árekstur eða myndast úr sama sameindaskýi og plánetan.
Helst hallast vísindamennirnir að því að gripkenningin gæti átt við en stærð tunglsins og stuttur brautartími – einungis ríflega 4,5 sólarhringar – valda þeim heilabrotum.
En það er einmitt ein af ástæðum þess að menn leita nú að fjartunglum. Uppgötvun nýrra fjartungla munu fylgja ýmis vandamál sem munu með tímanum gera kenningar um alheiminn betri og nákvæmari.
