Dagsdaglega upplifum við tímann sem fasta og óumbreytanlega stærð og það var einnig viðtekið álit eðlisfræðinga allt þar til Albert Einstein kom fram með afstæðiskenningu sína í upphafi 20. aldar. Kenningar hans veittu vísindum alveg nýja sýn á bæði rúm og tíma.
Samkvæmt almennu afstæðiskenningunni eru þrjár víddir í rúmi – hæð, lengd og breidd – órjúfanlega tengdar tímanum í fjórvíðu tímarúmi. Fyrir vikið verka miklir massar á bæði form rúmsins og gang tímanns, sem fær tímann til að líða á mismunandi hraða á mismunandi stöðum í alheimi.
Sumar afleiðingarnar getum við mælt með beinum hætti hér á jörðu, aðrar getum við greint langt úti í geimnum og enn aðrar eru fram til þessa einungis fræðilegar forspár.
TÍMANUM SEINKAR
Þyngdarkraftur togar út tímann
Massar sveigja rúmið og fá tímann til að ganga hægar og þess stærri og þéttari sem massinn er þess meiri verður seinkunin.
Nifteindastjarna er ákaflega þétt og sveigir tímarúmið svo mikið að tíminn líður 30% hægar en hér á jörðu. 50 mínútur hjá okkur samsvara þannig 35 mínútum á nifteindastjörnunni.
En jafnvel hér á jörðu má mæla þessi áhrif. Atómklukka gengur hraðar á fjallstoppi en við sjávarborð, því að toppurinn er lengra burt frá þyngdarpunkti í miðju hnattarins.
TÍMINN FÆR SNÚNING
Snúningur snýr upp á tímann
Árið 2020 sýndu athuganir með Parkes – sjónaukanum í Ástralíu að snúandi fyrirbæri snúa upp á tímarúmið. Sönnunin kom frá tvístjörnukerfi með hvítri dvergstjörnu, en nifteindastjarna er á braut um hana.
Nifteindastjarnan er svonefnd tifstjarna sem sendir frá sér geislasveipa og með því að rannsaka geislunina gátu vísindamenn séð að hún sveiflaðist til á braut sinni.
Orsökin er sú að hvíti dvergurinn sem snýst heilan hring um sjálfan sig á minna en tveimur mínútum, snýr svo mikið upp á rúmtímann að braut tifstjörnunnar hnikast til með taktbundnum hætti.
TÍMINN ENDURTEKUR SIG
Í svartholi gengur tíminn í hringi
Við getum ekki séð hvað á sér stað inni í svartholi, en stjarneðlisfræðingar telja að svarthol snúist á ógnarhraða og að í iðrum þeirra sé einnig að finna mikinn snúning.
Í miðju svarthols er að finna svokallaðan sérstæðu – punkt með óendanlega miklum þyngdarkrafti. Samkvæmt sumum sérfræðingum vindur þessi ægilegi snúningur nærri sérstæðunni tímarúminu svo hratt að það geta myndast svokallaðir lokaðir tímahringir.
Í lokuðum tímahring er fortíð, nútíð og framtíð bundin saman þannig að tíminn gengur í hring og sagan – eða framtíðin – endurtekur sig út í hið óendanlega.
