Eitur hefur alla tíð verið hulið ákveðnum leyndardómshjúp en hver eru eiginlega eitruðustu efni í heimi?
Vísindamenn mæla styrk eiturs oft á LD50-kvarða sem segir til um hversu mikið af tilteknu efni þurfi til að bana helmingi þeirra sem fyrir verða – sem oftast eru tilraunamýs og rottur.
Sum af eitruðustu efnum heims í heiminum eru:
- Kvikasilfur
- Taugaeitrið VX
- RísÍn
- Arsenik
- Slöngueitur
- Batrachotoxín
- Pólóníum-210
- Bótúlín
KVIKASILFUR
Kvikasilfur veldur skjálfta
Kvikasilfur er nr. 80 í lotukerfinu og var áður notað í tannfyllingar. Þar er kvikasilfrið tiltölulega skaðlítið en efnið getur þó verið sterkt eitur, allt eftir því hvers konar kvikasilfur um er að ræða.
Lífrænt kvikasilfur er eitraðast með LD50-gildi upp á 100 mg/kg.
Hið eitraða kvikasilfur er eini málmurinn sem er fljótandi við stofuhita.
Einkenni kvikasilfurseitrunar fara eftir því hve mikið maður fær í sig og hve lengi.
Bráð eitrun veldur einkennum á borð við blóðug uppköst, mikla kviðverki og skerta nýrnastarfsemi en langvarandi eitrun getur valdið handskjálfta og sárum í munni.
Magnflokkun eiturs
LD50 er gefið upp sem fjöldi gramma, milligramma eða jafnvel nanógramma af eiturefninu á hvert kíló líkamsþunga.
- Minna en 5 mg/kg – Gríðarlega eitrað
- 5-50 mg/kg – Mjög eitrað
- 50-500 mg/kg – Talsvert eitrað
- 500-5.000 mg/kg – Nokkuð eitrað
- 5.000-15.000 mg/kg – Ekki verulega eitrað
- Meira en 15.000 mg/kg – Skaðlaust
TAUGAEITRIÐ VX
Taugaeitrið VX lamar öndunarfærin
VX er gerviframleitt taugaeitur með LD50-gildið 25-30 mg/kg við innöndun. Komist VX í snertingu við húð fer gildið hins vegar allt niður í 10 mg/kg.
Þetta eiturefni var fundið upp á sjötta áratugnum í tengslum við rannsóknir á skordýraeitri en fljótt kom í ljós að efnið var allt of eitrað til notkunar í akuryrkju.
Það var þess vegna skilgreint sem efnavopn og um langan tíma áttu mörg ríki þetta efni á lager til hernaðarnota. Þessum birgðum hefur nú í flestum tilvikum verið eytt.
VX er nú fyrst og fremst þekkt vegna þess að það hefur í seinni tíð verið notað til hryðjuverkaárása.
Japanski dómsdagstrúarhópurinn Aleph notaði þetta eitur á grunaða njósnara um miðjan tíunda áratuginn og 2017 var Kim Jong Nam, elsti sonur Kims Jong Il, myrtur í Malasíu með þessu eitri.
VX veldur dauða með því að loka fyrir tiltekið ensím sem leyfir vöðvum að slaka á. Af því leiðir að vöðvar halda stöðugt áfram að draga sig saman og þegar það gerist í þind og brjóstkassa, verður ógerlegt að ná andanum.
RÍSÍN
Rísín notað í regnhlífarmorði
Rísín er unnið úr pálmafræjum, svonefndum kastorbaunum og hefur LD50-gildi um 20 mg/kg ef það er tekið í mat. En berist rísín í innöndun eða ef því er sprautað í líkamann þarf aðeins 0,022 mg/kg.
Kastorbaunir eru m.a. notaðar í bremsuvökva og hægðatregðulyf.
Árið 1978 fékk búlgarski stjórnarandstæðingurinn Georgi Markov í sig rísín þar sem hann beið eftir strætisvagni í London. Sú árás er þekkt undir heitinu regnhlífarmorðið, þar eð árásarmaðurinn duldi vopn sitt í regnhlíf og náði þannig að koma rísínkúlu í lærið á Georgi Markov nánast án þess að eftir væri tekið.
Georgi Markov fékk mjög fljótt eitrunareinkenni og lést á sjúkrahúsi fjórum dögum síðar.
Rísín er meðal öflugustu eiturefna heims. Það lokar á hæfni frumnanna til að mynda prótín. Án prótína deyja frumurnar og lífsnauðsynlegri starfsemi í líkamanum er hætt.
ARSENIK
Arsenik veldur miklum sársauka
Arsenik líkist sykri í útliti en það ætti maður ekki að láta gabba sig, því arsenik er meðal eitruðustu efna með LD50-gildi upp á 15 mg/kg sé það tekið inn.
Efnið er ólífrænt og var áður notað sem rottueitur. Sums staðar getur arsenikeitrun stafað af mengun í grunnvatni. Fyrstu einkennin eru mikill höfuðverkur.
Eitrið skaddar æðarnar og veldur sársaukafullum kviðverkjum, uppköstum og niðurgangi. Að lokum verður æðakerfið óstarfhæft.
SLÖNGUEITUR
Slöngueitur verkar lamandi
Eitur flestra slangna er óþægileg blanda margvíslegra prótína sem mörg eru taugaeitur og hamla taugaboðum í heila og taugakerfi og geta t.d. lamað vöðva.
Taugaeiturefni í slöngueitri hafa oft LD50-gildi undir 1 mg/kg þegar því er sprautað í líkamann.
Eitraðasta tegundin er brotnaðran í Ástralíu. LD50-gildið er 0,0225 mg/kg.
Ástralska brotnaðran er eitraðasta slanga heims og takist ekki að gefa móteitur strax getur bit hennar dregið mann til dauða á hálftíma.
Verði maður fyrir slöngubiti skiptir miklu máli að vita hve hratt eitrið virkar ef von á að vera til þess að lifa af.
BATRACHOTOXÍN
Batrachotoxín veldur hjartastoppi
Indíánar í Suður-Ameríku notuðu fyrrum eiturörvar bæði gegn óvinum og á veiðum. M.a. notuðu þeir eitrið Batrachotoxín sem er að finna á húð froskanna Phyllobates terribilis og Phyllobates bicolor.
Komist eitrið beint inn í líkamann er LD50-gildið aðeins 0,002 mg/kg en tífalt hærra ef það berst aðeins utan á húðina eða 0,02 mg/kg
Þegar guli eiturfroskurinn vex upp í vörslu manna er hann ekki eitraður. Vísindamenn telja því að eitrið eigi rætur að rekja til skordýra sem froskurinn étur í náttúrulegu umhverfi.
Þetta sérkennilega froskaeitur opnar kalíumæðar taugafrumna og lokar þannig fyrir boð til vöðvanna. Þetta veldur því að vöðvarnir geta ekki slakað á. Það eykur álag á hjartað sem að lokum gefst upp.
PÓLÓNÍUM-210
Pólóníum-210 úðar banvænni geislavirkni
Pólóníum-210 er geislavirkt ísótóp sem m.a. varð rússneska njósnaranum Alexander Litvinenko að bana. Efnið er ofboðslega eitrað, jafnvel þó magnið sé minna en milljarðasti partur af grammi.
Pólóníum-210 er eitt þeirra efna sem ekki er hægt að gefa vægi á LD50-kvarðanum. Pólóníum drepur nefnilega með því að senda frá sér geislavirkni sem drepur frumur líkamans – öfugt við eiturefni sem drepa með áhrifum sínum á tilteknar frumur eða líffæri.
BÓTÚLÍN
Bótúlín er eitraðasta efnið
Þótt bótúlín sé notað til lýtalækninga, t.d. í bótox, er þetta efni ekki einungis eitrað, heldur er það sterkasta eitur heims.
Bótúlín er prótín og banvænir skammtar mælast í nanógrömmum. Jafnvel skammtur sem er svo lítill að hann er ekki banvænn, lamar mús í allt að mánuð.
- Við innsprautun er banvænn skammtur 1,3-2,1 ng/kg (0,0000013-0,0000021 mg/kg)
- Við innöndun er banvænn skammtur 10-13 ng/kg (0,000010-0,000013 mg/kg)
- Við inntöku er banvænn skammtur 1.000 ng/kg (0,001 mg/kg)
Það er lítil og óásjáleg lífvera sem framleiðir þetta eitur, sem sé bakterían Clostrium Difficile sem t.d. getur valdið heiftúðugum þarmabólgum.
Rétt eins og taugagasið VX virkar bótúlín með því að hamla gegn því ensími sem leyfir vöðvum að slakna. Þá safnast efnið acetylcholín upp í taugakerfinu og veldur lömun, krampa og loks köfnun.
