Fær það virkilega staðist að tvær sólir geti verið í sama sólkerfi?

Sólkerfi, þar sem pláneturnar snúast um tvær sólir hljómar eins og vísindaskáldskapur. En tvístirni eru til. Fær þetta þá staðist?

BIRT: 24/07/2023

LESTÍMI:

2 mínútur

Það eru alls ekki allar stjörnur einar á ferð í geimnum. A.m.k. helmingur allra stjarna á næturhimninum eiga sér systurstjörnu og eru hluti af sólkerfi þar sem eru tvær eða fleiri sólir, sem þyngdaraflið heldur á braut um sameiginlegan þyngdarpunkt.

 

Í innan við 20 ljósára fjarlægð héðan eru 16 tvístirni og tvö þrístirni.

 

Næsti nágranni sólarinnar er þrístirnið Alfa Centauri þar sem tvær sólir Alfa Cenauri A og B snúast hvor um aðra í mikilli nálægð, en þriðja og daufasta sólin, Proxima Centauri er nokkru fjær.

 

Tvístirni myndast í sama gas- og rykskýinu.  Þessar stjörnur eru þess vegna úr nákvæmlega sömu frumefnum og líka jafngamlar. En stundum er massi þeirra misjafn og þær þróast því misjafnlega og verða ekki mjög langlífar. Massameiri stjarnan deyr fyrr.

 

Tvíburi sólarinnar okkar

Sumir vísindamenn telja meira að segja að allar stjörnur, sólin okkar þar meðtalin, myndist sem tvístirni.

 

Þessi mögulegi tvíburi sólarinnar kallast Nemesis og hefur þá fyrir milljörðum ára lent á braut, sem hefur þeytt henni út úr sólkerfinu.

 

Samkvæmt þessari hugmynd er Nemesis líklegast einhvers staðar í Vetrarbrautinni og að öllum líkindum brúnn dvergur, sem sé lítil og svöl stjarna, sem aldrei getur náð upp nægum hita til að hefja kjarnasamruna.

 

Þrjár aðferðir til að finna tvístirni

Tvístirni snúast um sameiginlegan þyngdarpunkt, en oft er aðeins ein stjarna sýnileg. Stjörnufræðingar beita því sérstökum aðferðum til að finna tvíburann.

 

1. Hreyfibreytingar

Sum tvístirni uppgötvast vegna þess að hreyfimynstur stærri stjörnunnar er óreglubundið. Dæmi um þetta eru Síríus og Síríus B í Stóra hundi.

 

2. Myrkvun

Í öðrum tilvikum liggja brautirnar þannig að stjörnurnar skyggja hvor á aðra héðan séð. Dæmi um þetta er Algol í Perseifi, en birta stjörnunnar dvínar greinilega þriðja hvern dag.

 

3. Litrófsmælingar

Tvær stjörnur, mjög nálægt hvor annarri, finnast oft ekki nema með litrófsgreini sem greinir ljósið frá stjörnunum. Með þessari aðferð tókst að afhjúpa Kastor í Tvíburunum, sem tvístirni.

BIRT: 24/07/2023

HÖFUNDUR: Ritstjórn

HÖFUNDARÉTTUR MYNDA: © NASA, © Centre de Données astronomiques de Strasbourg, © ESA

vinsælustu greinarnar

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is