Fimm ástæður þess að Úkraínumenn óttast Rússa

Lega Úkraínu hefur um aldir valdið íbúunum ógn og ótta við valdamikla nágranna. Einkum hafa nágrannarnir í austri, Rússar, lengi reynt að kúga þetta viðkvæma jaðarland.

BIRT: 11/02/2023

LESTÍMI:

3 mínútur

1. Átthagafjötrar – 2. Rússlandsvæðing – 3. Kúgun 4. – Hungurútrýmingin – 5. Fjöldamorð

 

Úkraína varð til úr víkingaríki sem myndaðist þegar Norðurlandabúar settust að þar sem þeir kölluðu Kænugarð en er nú Kyiv. Árið 1199 var tveimur furstadæmum slegið saman í eitt ríki, Galitj-Voliníu. Svæðið fékk heitið Úkraína sem merkti jaðarland á máli Slava.

 

Úkraína varð undir stöðugum þrýstingi frá nágrönnum. Árið 1654 þurftu kósakkar sem þá réðu landinu, að biðja Rússa um hjálp gegn Pólverjum gegn því að sverja þeim trúnaðareið. Sá eiður kom þó ekki í veg fyrir að Rússar og Pólverjar skiptu landinu á milli sín árið 1667. Byggðin austan við fljótið Dnjepr tengdist nú Rússlandi en hinum megin fljótsins tengdist byggðin vestrinu.

1. ÁTTHAGAFJÖTRAR

Eftir næstum 70 ára átthagaánauð tilkynnti Alexander 2. Rússakeisari um frelsi bænda.

Katrín mikla hneppti bændur í ánauð

Skipting Úkraínu gaf rússnesku keisaraynjunni Katrínu miklu færi á að stækka ríki sitt til suðurs og vesturs með styrjöldum sem m.a. voru háðar gegn Ottómanaveldinu. Frá 1795 réði hún yfir stærstum hluta Úkraínu.

 

Landvinningar hennar bitnuðu harkalega á bændum. Þeir höfðu verið frjálsir er voru nú hnepptir í sams konar átthagafjötra og rússneskir bændur. Í ánauðinni fólst í raun að bændurnir urðu eign herragarðseigenda. Átthagafjötrar voru loks afnumdir 1861, bæði í Rússlandi og Úkraínu.

2. RÚSSLANDSVÆÐING

Háskólinn í Kyiv var byggður á tímum Nikulásar 1. keisara og hann fylgdist sjálfur með því að skólinni yrði ekki samkomustaður þjóðernissinna.

Tungumálinu skyldi eytt

Katrín mikla og eftirmenn hennar reyndu sitt besta til að útrýma bæði tungumáli og menningu Úkraínumanna. Menntamenn sem lögðu stund á úkraínskar bókmenntir og sögu voru reknir og sættu ofsóknum.

 

Alexander 2. gekk svo langt 1876 að banna útgáfu rita á úkraínsku. Mönnum leyfðist heldur ekki að halda fyrirlestra eða leiksýningar á úkraínsku.

Fáum árum síðar var úkraínska bönnuð í skólum og kirkjum og ekki mátti lengur skíra börn úkraínskum nöfnum.

3. KÚGUN

Heilbrigðum og ráðvöndum verkamönnum var oft stillt upp andspænis gegn gráðugum og feitum kapítalistum í kommúnískum áróðri.

Pólitískum andstæðingum útrýmt

Eftir byltinguna 1917 braust út blóðug borgarastyrjöld í Rússlandi.

Nýju valdhafarnir, bolsévikar, notuðu tækifærið og létu Rauða herinn útrýma pólitískum andstæðingum. Mörg þúsund voru drepin fyrir þá sök að tilheyra „ráðandi stéttum“.

 

Þetta bitnaði mjög harkalega á íbúum Úkraínu þar sem andstaðan var mikil. Í borginni Kharkiv kostuðu aðgerðirnar allt að 5.000 mannslíf og a.m.k. 3.000 létu lífið í Kyiv.

4. HUNGURÚTRÝMINGIN

Austuríski ljósmyndarinn Alexander Wienerberger tók myndir af fórnarlömbum hungursneyðarinnar, m.a. þessari stúlku í Kharkiv.

Milljónir sveltar í hel

Hið frjósama land í Úkraínu var brauðkarfa Sovétríkjanna. En þegar Stalín fyrirskipaði samyrkjubúskap 1929 gerðu bændurnir uppreisn.

 

Í refsingarskyni lét Stalín gera matarbirgðir bænda upptækar. Í það minnsta 3,9 milljónir manna sultu í hel í hungursneyðinni sem fylgdi í kjölfarið og nefnd hefur verið holodomor.

 

Sjónarvottar sögðu að fólk hefði í örvæntingu lagt sér líkama annarra til munns. Margir sagnfræðingar telja að Stalín hafi vísvitandi valdið hungursneyðinni til að ryðja úr vegi öllum sjálfstæðistilburðum í Úkraínu.

 

Í kjölfarið flutti einræðisherrann svo mikið af Rússum til Úkraínu.

5. FJÖLDAMORÐ

Þýski herinn kom Stalín á óvart 22. júní 1941 með því að ráðast inn í Sovétríkin á 2.900 km langri víglínu.

Pólitískum föngum slátrað eins og dýrum

Þýski herinn réðist inn yfir landamæri Sovétríkjanna 22. júní 1941.

 

Af ótta við að þeir pólitísku fangar sem troðfylltu ríkisfangelsins féllu Þjóðverjum í hendur, gaf Stalín öryggislögreglunni skipun um að drepa fangana.

 

Í Úkraínu varð úr þessu mikið blóðbað, þar sem margir þjóðernissinnar höfðu verið hnepptir í fangelsi. Á fyrstu vikunum eftir innrás Þjóðverja voru a.m.k. 10.000 skotnir, stungnir til bana með byssustingjum eða hreinlega brenndir lifandi.

 

Voðaverk Stalíns ollu því að margir Úkraínumenn litu á Þjóðverja sem frelsara.

Lestu meira um Úkraínu og Rússland

  • Serhii Plokhy: The Gates of Europe, Basic Books, 2021

  • Anne Applebaum: Red Famine, Penguin, 2017

BIRT: 11/02/2023

HÖFUNDUR: Else Christensen

HÖFUNDARÉTTUR MYNDA: © Grigoriy Myasoyedov, Shutterstock, © Alexander Wienerberger,

vinsælustu greinarnar

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is