Gat í gufuhvolfinu þurrkar vatn af Mars

Áratugum saman hafa vísindamenn velt því fyrir sér hvers vegna höf og fljót hurfu á Mars fyrir 3,8 milljörðum árum. Nú er hugsanlega búið að leysa ráðgátuna þökk sé nýju reiknilíkani.

BIRT: 12/04/2023

LESTÍMI:

3 mínútur

Allt þar til fyrir 3,8 milljörðum ára var næstum ámóta mikið vatn á Mars og er á jörðinni. Þar voru stöðuvötn, fljót og stórt úthaf sem þakti um þriðjung yfirborðsins.

 

Hingað til hefur það verið vísindamönnum ráðgáta hvað varð af öllu þessu vatni en nú hefur hópur þýskra og rússneskra vísindamanna fundið svarið.

 

Heit sumur og rykstormar hafa hreinlega þurrkað allt vatnið upp.

 

Rétt eins og hér eru árstíðaskipti á Mars en þau eru mun öfgakenndari vegna þess að braut plánetunnar er þannig að Mars er mun nær sólu þegar sumar ríkir á suðurhveli en á öðrum tímum ársins.

 

Af þessu leiðir að gufuhvolfið yfir suðurhvelinu hitnar mikið og þar myndast gat þar sem vatnsgufa lekur út.

 

Að öllu eðlilegu ætti vatnsgufan að haldast innilokuð undir köldu loftlagi í 60-90 km hæð. En í þetta loftlag myndast gat þegar sumar ríkir á suðurhvelinu.

Mars hefur verið blá pláneta rétt eins og jörðin en fyrir 3,8 milljörðum ára fór vatnið þverrandi. Nú eru leifar vatnsins bundnar í ís við pólana.

Mars fyrir 3,8 milljörðum ára
Mars núna

Vatnsgufan fellur sem snjór

Vísindamennirnir hafa prófað þessa kenningu í reiknilíkani og það sýndi að við þessar aðstæður gufar vatn upp af yfirborðinu, streymir upp um gatið í kalda laginu og berst enn fjær.

 

Þaðan liggur leið þess í átt að pólum og það fellur þar aftur niður sem snjór.

 

Ekki nær þó allt vatnið á leiðarenda. Í efri lögum gufuhvolfsins verða vatnssameindirnar fyrir útfjólublárri geislun sem klýfur sameindirnar í vetni og súrefni.

 

Vetnið hverfur út í geiminn en súrefnið situr eftir. Þannig hefur vatn glatast jafnt og sígandi og það sem eftir verður safnast sem ís við pólana.

 

Heit sumur brenna gat í gufuhvolfið

Á suðurhveli Mars verður sólarhitinn svo mikill á sumrin að hann brennir gat á loftlag sem annars ætti að halda í vatnsgufu plánetunnar.

1
Kalt loftlag sem lok

Stærstan hluta ársins heldur kalt loftlag í 60-90 km hæð vatnsgufunni líkt og lok á potti.

2
Sólin brennir gat

Þegar sumar ríkir á suðurhveli er Mars næst sólu. Sólarhitinn bræðir kuldann úr loftlaginu og vatnsgufan kemst upp í gegn.

3
Klofnar í vetni og súrefni

Ofar í gufuhvolfinu klýfur útfjólublá geislun sumar vatnssameindir í vetni og súrefni og hið létta vetni hverfur út í geiminn.

4
Gufan fellur sem snjór

Sú vatnsgufa sem kemst gegnum geislunina berst til pólsvæðanna, þar sem hún þéttist og fellur sem snjór. Þess vegna safnast þar upp ís þótt plánetan sé að öðru leyti skraufaþurr.

Rykstormar erfiðir

Tölvulíkanið sýndi líka að rykstormarnir á Mars styrkja þessa uppgufun.

 

Stormarnir bera litlar rykagnir með áföstum vatnssameindum upp í mikla hæð og rykörðurnar eiga m.a.s. auðveldara með að ná svo mikilli hæð en vatnssameindirnar einar og sér.

 

Þetta veldur sjálfstyrkjandi hringrás. Því minna vatn sem eftir er á yfirborðinu, því meira ryk fýkur upp og þannig hefur glatast stöðugt meira og meira vatn.

BIRT: 12/04/2023

HÖFUNDUR: Jens Matthiesen

HÖFUNDARÉTTUR MYNDA: Shutterstock

vinsælustu greinarnar

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu með áskrifandi að blaðinu?

Áskrifendur geta fengið áskrift af vefnum hér

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is