Marglyttur eru hugsanlega ekki áhugaverðustu dýr heims.
Þó eru einstaka tegundir ákaflega eitraðar og lífshættulegar. Dýrin eru útbúin örsmáum nálum á fálmurunum sem dýrið getur borað gegnum húðina á okkur og sprautað inn eitri með þeim afleiðingum að það líður yfir okkur af sársauka.
Hér er að finna upplýsingar um þrjár marglyttutegundir sem full ástæða er til að taka stóran krók fram hjá í næstu sólarlandaferð.
Portúgalska herskipið getur valdið yfirliði sökum sársauka
Ef portúgalska herskipið nær að stinga, roðnar húðin og hún bólgnar upp.
Marglyttu þessa er víða að finna í sjó í hitabeltinu, svo og á heittempruðum svæðum þar sem dýrið lifir uppi við sjávarborðið og er auðþekkjanlegt á bláleitri loftblöðrunni.
Portúgalska herskipið er í raun sambú fjögurra tegunda örsmárra sérhæfðra holdýra. Dýrin synda ekki, heldur rekur þau með straumnum sem færir þau stundum ýkja nærri landi.
Þetta getur orðið varhugavert á stöðum þar sem strandgestir þekkja dýrin ekki og geta ruglast á þeim og t.d. sakleysislegum plastpoka. Nálafrumur marglyttunnar eru einkar öflugar og stungan er einstaklega sársaukafull. Fálmararnir geta orðið allt að 30 metrar á lengd og eru nánast ósýnilegir.
Stunga af völdum portúgalsks herskips getur dregið fórnarlömbin til dauða, því það líður iðulega yfir þá sem fyrir stungunum verða, með þeim afleiðingum að þeir drukkna.
Lestu líka um eitruðustu efni veraldar.
Eitraðar marglyttur í Norður-Evrópu
Ekki er um margar eitraðar marglyttur að ræða í Norður-Evrópu en þó getur verið býsna óþægilegt að verða á vegi bláglyttu (Aurelia aurita) eða brennihvelju (Cyanea capillata). Þessar tvær marglyttutegundir þekkjast á litnum og þéttu neti af fálmurum.
Brennihveljan er ívið skaðlegri en bláglyttan og getur orðið risastór við réttar aðstæður. Hveljur einstaka dýra geta orðið allt að tveir metrar í þvermál og dýrin vegið hartnær tonn.
Brennihveljur verða reyndar ekki ýkja stórar hér á norðurhveli jarðar en þó hafa fundist dýr sem mælast allt að 30 cm í þvermál. Sama máli gegnir um bláglyttur.
Griphvelja (gonionemus vertens) er eina framandi hveljutegundin sem fundist hefur við Ísland en dýr þessi verða ekki stærri en 2 cm á lengd. Þau eru engu að síður mjög eitruð.
Eitur griphveljunnar er ívið skaðlegra en eitur bláglyttunnar og brennihveljunnar og stunga hennar hefur í för með sér mikinn sársauka. Stunga dýrsins getur jafnframt haft í för með sér vöðvakrampa, öndunarerfiðleika og jafnvel ofnæmislost.
Sævespur krefjast aðhlynningar samstundis
Eitraða marglyttan sævespa hefur í för með sér einstaklega sársaukafulla stungu sem minnir einna helst á bruna.
Stunga sævespunnar er ákaflega kvalafull. Eitrið getur deytt fólk ef það kemst ekki fljótt undir læknishendur. Ekki færri en 65 manns hafa látist af völdum sævespna í Ástralíu.
Rannsóknir hafa leitt í ljós að eitur sævespunnar veldur losun mikils magns af kalíumi úr frumum líkamans sem hefur í för með sér blóðkalínhækkun. Í mjög alvarlegum tilfellum getur ástandið leitt af sér hjartsláttaróreglu og hjartastopp innan klukkustundar.
Stunga eftir sævespu skilur eftir sig eldrauða húð sem líkist brunasári.
Sævespur er að finna í sjónum umhverfis norðurhluta Ástralíu, svo og í Suðaustur-Asíu. Ár hvert verða margir fyrir stungum þessarar eitruðu marglyttu, einkum sökum þess að dýrin eru nánast gegnsæ og fyrir vikið erfitt að koma auga á þau í sjónum.
Irukandji–marglyttan veldur heilablæðingum
Eitur irukandji-marglyttunnar er svo eitrað að morfín og önnur sterk verkjalyf hrífa ekki alltaf.
Þessi gegnsæja marglytta er afar smágerð, oft ekki nema tveir cm á lengd. Dýr þessi eru afar algeng í hitabeltinu meðfram norðurströnd Ástralíu.
Dýrin eru af mörgum talin vera hættulegustu dýr heims en andstætt við aðrar marglyttur eru irukandji-glytturnar einnig útbúnar netlufrumum á utanverðri hveljunni. Stunga dýrsins minnir fyrst í stað á skordýrsbit en skömmu síðar versna einkennin á þann veg að fólk fer að kasta upp, blóðþrýstingur hækkar og óbærilegar kvalir verða í öllum líkamanum, auk þess sem hjartsláttartruflanir geta gert vart við sig.
Ekki er um neitt móteitur að ræða en læknar geta meðhöndlað einkennin að einhverju leyti. Ef engin meðhöndlun fæst getur stungan leitt af sér hjartastopp og heilablæðingar.
Þessi eitraða marglytta orsakar 50-100 sjúkrahúsinnlagnir á ári
Þannig lamar irukandji-glyttan fórnarlömb sín
Brennihársfrumur irukandji-glyttunnar lama fórnarlömbin með eitri á einungis tíu millisekúndum.
1 – Nemi frumunnar kemst í snertingu við fórnarlamb sitt og fruman virkjast.
2 – Op opnast á frumunni.
3 – Skutullíkur þráður skýst úr frumunni í átt að húð fórnarlambsins.
4 – Eiturþráður losnar og stingst inn í húðina.
5 – Eitrið skýst úr þræðinum og inn í líkama fórnarlambsins.
