Lifandi Saga

Hvað hefur CIA tekið þátt í mörgum valdaránum? 

Eftir síðari heimsstyrjöld fékk CIA það verkefni að efla völd og áhrif Bandaríkjamanna í heiminum – og leyniþjónustan fékk nóg að gera við að velta ríkisstjórnum um koll víðs vegar í heiminum.

BIRT: 18/09/2023

Í kjölfar síðari heimsstyrjaldar braust Kalda stríðið út – hugmyndafræðilegt stríð milli tveggja af stærstu hernaðarveldum heims, BNA og Sovétríkjunum. Til þess að undirbúa sig fyrir þessa nýju ógn úr austri kom BNA á fót leyniþjónustunni CIA (Central Intelligence Agency) þann 18. september árið 1947.

 

Verkefni CIA fólst í að samhæfa þáverandi leyniþjónustur Bandaríkjamanna til þess að safna saman upplýsingum um erlendar ríkisstjórnir en þó fyrst og fremst Sovétríkin.

 

Auk þess hafði CIA það verkefni að efla völd Bandaríkjamanna erlendis. Það fól í sér að CIA átti að stuðla að því að sem flest lönd myndu halla sér að BNA – á kostnað hinna kommúnísku Sovétríkja.

 

Ein helsta aðferð þeirra til að tryggja að löndum yrði stýrt af valdhöfum sem voru hliðhollir BNA fólst í að hjálpa andkommúnískum flokkum og hjálpa þeim að ná völdum í hinum og þessum löndum.

Nýi keisarinn, Muhammad Reza Pahlavi kom til Írans fáeinum dögum eftir að CIA hafði komið fyrri ríkisstjórn frá völdum í ágúst 1953.

Ekki er ljóst hversu mörgum valdaránum CIA hefur tekið þátt í, enda fer öll starfsemi leyniþjónustunnar fram með mikilli leynd.

 

Upplýst ágiskun er að leyniþjónustan hafi gert milli 80 og 100 tilraunir til að fella valdhafa í mismunandi löndum frá árinu 1947. Samkvæmt bandaríska dagblaðinu Washington Post tók CIA þátt í 72 slíkum í Kalda stríðinu einu saman.

 

Eitt umfangsmesta CIA valdarán átti sér stað í Íran 1953. Þá var lýðræðislega kjörnum forsætisráðherra, Muhammad Mossadeq velt úr sessi því að hann hafði þjóðnýtt olíuiðnaðinn og þótti horfa of mikið til Sovétríkjanna.

 

Ári síðar fjarlægði CIA forseta Guatemala og síðar hafa Bandaríkjamenn verið að verki í m.a. Sýrlandi, Kongó, Dómíníkanska lýðveldinu, Suður-Víetnam, Brasilíu, Afganistan, Póllandi og fjölmörgum öðrum löndum.

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: EMRAH SÜTCÜ

© The Guardian

Náttúran

Bakteríur örva ilminn af sumarregni

Náttúran

6 atriði sem þú ættir að vita um skeggskottu: Gráðugur ættingi silfurskottunnar gæti brátt hertekið heimili þitt

Tækni

Lúxus eftir dómsdag: Lítum á skýli milljarðamæringanna

Menning og saga

Indiana Jones raunveruleikans leitaði að sáttmálsörkinni

Náttúran

Átvögl sjávarins geta kælt loftslagið

Lifandi Saga

Í bók frá miðöldum leyndist óþekkt portrett af Michelangelo

Tækni

Edison gegn Tesla: Meistarar rafmagnsins hötuðust

Maðurinn

7 magnaðar staðreyndir um augu þín

Tækni

Minnislisti nördanna: Búnaður

Tækni

Nú fá róbótar siðferðilegan áttavita

Heilsa

Ný tækni vekur latar sáðfrumur

Jörðin

Glóandi sprengingar skapa hljóðhöggbylgjur

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með rúmlega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.790 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.790 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is