Læknisfræði

Hver fann lækningu við malaríu?

Árþúsundum saman þjáðust stórir hlutar mannkyns af malaríusníkjudýrinu – allt þar til innfæddir íbúar í Suður-Ameríku uppgötvuðu að sérstakt efni gæti unnið bug á þessum erfiða sjúkdómi.

BIRT: 24/11/2024

Sníkjudýrið sem veldur malaríu hefur verið óvelkominn gestur í mannslíkamanum frá ómunatíð. Vísindamenn telja sig þó geta fullyrt að sjúkdómurinn hafi ekki tekið að herja fyrir alvöru fyrr en fyrir svo sem 10.000 árum, þegar fólk fór að taka sér fasta búsetu og lifa af landbúnaði.

Læknar notuðu kínín til að meðhöndla malaríu langt fram á 20. öld.

Einkum voru Rómverjar illa haldnir af malaríu sem þá var þekkt sem rómverska veikin og sumir sagnfræðingar telja að malaríufaraldrar hafi átt þátt í falli Rómarveldis. Rómverski rithöfundurinn Columella (um 4-70 e.Kr.) tengdi malaríu við skordýr á fenjasvæðum og sú kenning var staðfest kringum aldamótin 1900, þegar vísindamenn gátu loks bent á moskítóflugur sem smitbera.

 

Fyrsta lyfið var trjábörkur

Fyrsta lyfið sem gagnaðist gegn malaríu var kínín sem innfæddir íbúar í hlíðum Andesfjalla unnu úr trjáberki. Efnið barst til Evrópu um miðja 17. öld og var notað vel fram yfir 1920 þegar nútímalegri lyf komu til sögunnar.

Víða í Evrópu voru hermenn látnir hreinsa upp fenjasvæði þar sem moskítómý þreifst. Þessi mynd er frá Englandi.

Það lyf sem nú virkar best gegn malaríu byggist á efninu artemisínín sem hin kínverska Youyou Tu uppgötvaði upp úr 1970. Árið 2015 fékk hún Nóbelsverðlaunin fyrir verk sitt og með framlagi sínu átti hún stóran þátt í því að í júní 2021 gátu Kínverjar lýsti því yfir að malaríu hefði verið útrýmt í landinu.

 

Þrátt fyrir miklar framfarir kostar malaría enn um 400.000 mannslíf á ári. Alþjóðaheilbrigðisstofnunin WHO hefur sett fram áætlun um að fækka malaríudauðsföllum um 90% fyrir 2030.

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: Emrah Sütcü

© Österreichische Nationalbibliothek

Náttúran

Bakteríur örva ilminn af sumarregni

Tækni

Minnislisti nördanna: Búnaður

Tækni

Nú fá róbótar siðferðilegan áttavita

Heilsa

Ný tækni vekur latar sáðfrumur

Jörðin

Glóandi sprengingar skapa hljóðhöggbylgjur

Maðurinn

Þess vegna bragðast ávaxtasafi ekki vel eftir að þú burstar tennur

Maðurinn

Þjálfið heilann: Málgreind

Lifandi Saga

Hver var fyrstur dæmdur fyrir stríðsglæpi? 

Maðurinn

Heilinn sér andlit alls staðar og meðhöndlar þau öll eins

Náttúran

90 sekúndur til dómsdags: Viðbúin gegn hamförunum?

Náttúran

Vísindamenn undrandi: Svona myndast stærstu sandöldur heims

Náttúran

Stiklað á stóru um lotukerfið á 10 mínútum

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með rúmlega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.790 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.790 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is