Jurassic Park er proppet med videnskab, og hver eneste scene i filmen udgør en perfekt anledning til at fortælle en god videnskabelig historie, som alle omkring dig vil sætte pris på.
De vil fx formentlig elske at høre om den gåde, som filmen aldrig giver svar på – men som du kender løsningen på – om virkelighedens fund af dinosaur-dna eller om de stakkels Velociraptorers invaliderende knoglebrud.
Vi har samlet alle de gode historier her, så du kan snakke dig vej gennem hele filmen. God fornøjelse.
Velociraptor var álíka hættulegur og hundur nágrannans
Tími í myndinni: 00:00:00
Snareðla brýst út úr búri sínu og ræðst á mann með ofsafengnum hætti. Enginn getur stöðvað þessa skelfilegu ráneðlu.
Byrjun myndarinnar er sannarlega dramatísk. En standast vísindin í opnunarsenunni?
Ekki alveg. Snareðla raunveruleikans vóg milli 15-20 kg – minna ern golden retriever og álíka mikið og leikskólabarn.
Auk þess gat velociraptor ekki flegið bráð sína upp með klónum, eins og myndin sýnir. Snareðlan hefur líkast til verið álíka hættuleg og meðalstór hundur.
Vísindamenn hafa í raun fundið risaeðlublóð
Tími í myndinni: 00:03:28
Í næstu senu má sjá menn grafa upp merkilegan rafmola. Í molanum er að finna ævaforna mýflugu með risaeðlublóð í maganum. Slíkir fundir hafa ekki átt sér stað í raun og veru.
Það hafa vissulega fundist mýflugur með blóði í rafi en þær voru uppi löngu á eftir risaeðlunum.
Hins vegar hefur fundist risaeðlublóð í öðru skordýri en það var í mítli sem hafði verið innilokaður í 99 milljón ára gömlum rafmola. Í sama mola var fjöður sem kann að vera af sömu risaeðlu og mítillinn gæddi sér á.
Í rafmola var tæplega sentimetra langur mítill fylltur af risaeðlublóði.
Uppgröftur fór fram á röngu meginlandi
Tími í myndinni: 00:05:20
Skömmu síðar hittum við aðalpersónur myndarinnar sem hafa nýverið fundið steingerving af snareðlu í Montana, BNA. Vandinn er sá að snareðlur lifðu ekki í Norður-Ameríku, heldur í Asíu.
Þessi ruglingur hefur líklega komið til þegar vísindamenn komu fram með kenningu um að ameríska ráneðlan deinonychus væri ein tegund af snareðlum.
Þeirri kenningu var þó skjótt hafnað. Snareðlan í myndinni líkist einnig meira deinonychus hvað varðar lögun og stærð, heldur en snareðlu.
LESTU EINNIG
Tímalínan í Jurassic Park stemmir ekki alveg
Tími í myndinni: 00:18:30
Aðalpersónurnar koma til Jurassic Park og sjá þar risavaxinn brachiosaurus með furðu langan háls. Þetta er tilkomumikil sjón en eitthvað passar ekki hér.
Þessi ægilegu finngálkn uxu mögulega hraðar en nokkur önnur dýr á jörðu en það hefði samt sem áður tekið þennan brachiosaurus minnst 15 ár að verða svona stór.
Því hlýtur dýragarðurinn að hafa verið byrjaður á því að klóna risaeðlur frá því uppúr 1970 en á þeim tíma voru vísindamenn í raun ekki einu sinni færir um að raðgreina erfðaefni frá einni bakteríu.
Vísindamenn eru ekki alveg sammála um hversu hratt dýr eins og Brachiosaurus óx, en í besta falli hefði það tekið 15 ár að vaxa í fullri stærð.
Risaeðlubein innihalda dna
Tími í myndinni: 00:23:47
Í myndinni er nú útskýrt fyrir okkur hvernig risaeðlurnar voru skapaðar: Þær voru klónaðar úr erfðaefni í blóði sem fannst í maga ævafornrar mýflugu.
Í raunveruleikanum segjast nokkrir vísindamenn reyndar hafa fundið erfðaefni frá risaeðlum – ekki í rafmola heldur í beinum risaeðla.
Aðrir vísindamenn telja þó ekki að um raunverulegt erfðaefni risaeðla sé að ræða. Þess í stað segja þeir þetta líklega dna frá nútíma bakteríum sem lifa á steinefnum í beinunum.
Bandarískir vísindamenn telja sig hafa fundið risaeðlufrumur með DNA (innskotsmynd) í Hypacrosaurus beinagrind. Aðrir vísindamenn eru ósammála.
Risaeðlur voru ekki snjallar
Tími í myndinni: 00:31:40
Aðalpersónurnar eru nú fræddar um það hvað snareðlur séu ákaflega snjallar og leiti í sífellu eftir flóttaleiðum úr búri sínu.
Snareðlur voru vissulega með stóran heila samanborið við margar aðrar risaeðlur en þær voru trúlega ekki jafn snjallar og gefið er til kynna í myndinni.
Samhengi milli stærðar heilans og líkamans – sem getur verið vísbending um greind – jafnast á við marga núlifandi fugla en þó ekki þá greindustu eins og til dæmis páfagauka og krákur.
LESTU EINNIG
Óreiðukenningin skýrir ekki fall dýragarðsins
Tími í myndinni: 00:46:51
Svokallaður óreiðu-sérfræðingur myndarinnar útskýrir nú meginreglur kenningar sinnar: Fiðrildi blakar vængjunum í Kína sem verður til þess að það rignir í New York. Hugmyndin er sumsé sú að smávægilegar breytingar geti sett í gang víðtæka keðjuverkun.
Í myndinni er síðar gefið í skyn að óreiðukenningin geti þannig útskýrt fall dýragarðsins – en það stemmir nú ekki alveg. Jafnvel þó að kenningin gegni hlutverki í myndinni er ringulreiðin ekki ástæða þess hvernig allt fer úrskeiðis.
Miklu fremur má kenna um græðgi eins óánægðs starfsmanns.
Ráðgáta í myndinni er leyst í bókinni
Tími í myndinni: 00:49:09
Þríhyrna í garðinum veikist með dularfullum hætti á sjö vikna fresti og aðalpersónur myndarinnar reyna árangurslaust að finna skýringu. Það gera hins vegar persónurnar í bókinni sem myndin byggir á.
Með sex vikna millibili gleypa eðlurnar steina til að bæta meltinguna en á milli steinanna eru eitruð ber sem gera dýrin veik.
Steingervingafundir hafa sýnt að sumar risaeðlur gleyptu steina til þess að láta þá mala magainnihaldið.
Sumar risaeðlur borðuðu steina sem hjálpuðu til við að mala mat þeirra. Þetta átti þó líklega ekki við um Triceratops sem var með nokkur hundruð tennur í munninum til að mala matinn með.
T. rex sá betur en þú
Tími í myndinni: 01:00:23
Grameðla brýst út úr gerði sínu og er næstum búin að éta aðalpersónurnar. Sem betur fer er sjón hennar svo léleg að hún getur ekki séð fólkið þegar það er grafkyrrt. Þessi brella hefði ekki dugað á T. rex í raun og veru.
Rannsóknir á höfuðkúpu eðlunnar sýna að jafnvægisstöðvar dýrsins gerðu því kleift að fylgja bráð sinni grannt eftir.
Auk þess var grameðlan líklega með stærstu augu sem fundist hafa á landdýri. Því má leiða líkum að því að Tyrannosaurus rex hafi verið með mun betri sjón en við getum státað af.
Augasteinn T. rex var um 14 sentímetrar í þvermál. Útreikningar sýna að það gæti séð bráð í allt að sex kílómetra fjarlægð.
Risaeðlan var of stór fyrir farþegasætið
Tími í myndinni: 01:10:43
Dilophosaurus eða kolleðla spýtir grænni eiturslummu framan í gráðugan tölvunörd og skríður síðan inn í bíla hans. Í raun er ekkert sem bendir til þess að kolleðlan hafi spúið eiturslummum – né heldur að hún hafi verið með útþenjanlegan kraga eins og í myndinni.
Raunveruleg kolleðla hefði auk þess átt í erfiðleikum með að troða sér inn í svo lítinn bíl. Hún var nefnilega næstum sjö metra löng og því langtum stærri en það kríli sem drap gráðuga nördinn.
Dilophosaurus var allt að sjö metra löng og var ein af fyrstu rándýra risaeðlunum sem urðu mjög stórar.
T. rex var ekki byggður fyrir hlaup
Tími í myndinni: 01:20:01
50 km/klst. – það er sagður hraði grameðlunnar þegar hún eltir bíl. En á slíkum hraða er líklegt að dýrið hefði fótbrotnað.
Bein grameðlunnar voru vissulega öflug en þau hefðu samt sem áður brotnað með þetta níu tonna dýr á hlaupum. T. rex varð því að láta sér hraðan gang nægja.
Með fjögurra metra skreflengd gat skepnan þó náð allt að 27 km hraða á klst.
Nasaop sitja á röngum stað
Tími í myndinni: 01:28:28
Finngálkn hnerrar og horslumma þeytist út úr enni dýrsins á unga stúlku. Vísindamenn ætluðu nefnilega að nasaopin væru þar, enda samsvarar það opum á höfuðkúpu skepnunnar.
Nýlegar rannsóknir sýna þó að nasaopin voru líkast til framan á trjónunni. Þaðan lágu innri nasagöng að opum hauskúpunnar og tengdust öndunarveginum.
Það að stórar risaeðlur hafi hnerrað er mjög sennilegt, enda gera ættingjar þeirra fuglarnir það. Vísindamenn hafa eins fundið merki um að risaeðlur hafi fengið kvef.
Vísindamenn töldu að nasaopin væru á enni dýrsins sem samsvarar opum á höfuðkúpu, en rannsóknir sýna að þau séu líklega framan á trjónunni.
Risaeðlur fæddust ekki sem halakörtur
Tími í myndinni: 01:30:09
Í kvikmyndinni geta risaeðlurnar skipt um kyn vegna þess að erfðaefni úr froskum hafði verið splæst í þær. Sumar froskategundir geta vissulega skipt um kyn en það gerist á körtustigi þeirra.
Jafnvel þó að það hefði verið gerlegt að breyta erfðaefninu þannig að risaeðlurnar hefðu fæðst sem halakörtur, þá er ákaflega ólíklegt að vísindamenn hefðu fylgt viðlíka hugmyndum eftir.
Til þess er munur halakarta og risaeðla einfaldlega of mikill á þróunartrénu. Hins vegar getur hitastig á klaktíma eggja sumra núlifandi skriðdýra breytt kyni afkvæma.
LESTU EINNIG
Risaeðlur líktust strútum
Tími í myndinni: 01:34:04
Flokkur hænsneðla þýtur á harða stökki yfir sléttuna. Þessar risaeðlur tilheyra ættkvísl sem líkist um margt núlifandi strútum. Rétt eins og þeir eru eðlurnar með langan háls, lítið höfuð og mjög sterkbyggða fætur.
Og frá því að kvikmyndin var frumsýnd hafa vísindamenn uppgötvað fleiri líkindi. Gallimimus, eins og fræðiheitið er, merkir eiginlega „sá sem hermir eftir hænsnfuglum“, enda var þessi ættkvísl með fjaðraham en ekki á fótum – rétt eins og strútarnir.
Búkur og fjaðrir Gallimimusar minntu helst á strúta. Hins vegar var risaeðlan nokkuð stærri - hún vó um það bil fjórum sinnum meira en strútur.
Ráneðlur veiddu trúlega ekki í hópum
Tími í myndinni: 01:44:39
Tvær snareðlur leggja gildru fyrir einn starfsmann dýragarðsins. Önnur þeirra nær óskiptri athygli mannsins, meðan hin laumast hljóðlaust aftan að honum.
Fræðimenn ætluðu áður að snareðlur og nánir ættingjar þeirra hafi veitt í flokkum en sönnunargögn fyrir því hafa ekki staðist frekari skoðun.
Nýrri rannsóknir sýna að fæði þeirra var afar margbrotið, hvort heldur um var að ræða ung eða fullvaxin dýr –það er til marks um að dýrin hafi ekki veitt í fjölskylduhópum.
Snareðla með brotna framhandleggi
Tími í myndinni: 01:47:24
Í spennuþrunginni senu í eldhúsi fáum við í fyrsta sinn að sjá snareðlur í allri sinni dýrð. Því miður er sú sýn nokkuð broguð.
Fyrir utan það að þær bera engan fjaðraham, þá er engu líkara en að framhandleggjum þeirra hafi verið snúið í undarlega stellingu.
Í kvikmyndinni snúa nefnilega lúkur þeirra niður eða aftur á óeðlilegan máta. En rétt eins og fuglar gátu snareðlur ekki snúið framlimum með slíkum hætti og lúkur þeirra ættu því að beinast hvor að annarri.
Lúkurnar á Velociraptors Jurassic Park (vinstri) snúa niður eða aftur á bak, en lúk alvöru dýrsins (hægri) vísa inn á við.
Við lifum ennþá á tímum risaeðlanna
Tími í myndinni: 01:58:05
Í lokasenu kvikmyndarinnar yfirgefa aðalpersónurnar dýragarðinn og út um glugga þyrlu þeirra sjáum við fugla fljúga hjá. Þessi sena vísar trúlega í að risaeðlurnar séu í raun ekki útdauðar.
Einn stór flokkur risaeðla, fuglarnir, lifði nefnilega af fjöldaútrýminguna fyrir 66 milljón árum síðan. Í dag lifa meira en 10.000 tegundir af risaeðlum á jörðinni. Til samanburðar telja spendýr aumlegar 6.400 tegundir.
Tímaskeið risaeðlanna er því hreint alls ekki yfirstaðið.
