Alheimurinn

Lítið eitt um þyngdarkraftinn

Þyngdarkrafturinn virkar alltaf á allt. En hvað er þyngdarkaftur og hvernig varðar hann þig og plánetu okkar? Hér gefur að líta örstutt yfirlit um þyngdarkraftinn.

BIRT: 08/01/2023

Hvað er þyngdarkraftur? 

Þyngdarkrafturinn er einn af fjórum grundvallarnáttúrukröftum sem ríkja í alheimi. Dagsdaglega finnum við einungis fyrir tveimur þeirra. Annar þeirra er þyngdarkrafturinn og hinn er rafsegulkrafturinn. 

 

Báðir þessir náttúrukraftar hafa endalausa drægni eða seilingu. Það þýðir að allir massar í alheimi toga hver í annan með þyngdarkrafti og rafsegulkraftinn getum við t.d. séð í formi ljóss frá jafnvel fjarlægustu stjörnuþoku. 

 

Hinir tveir náttúrukraftarnir nefnast kjarnakraftar því þeir virka aðeins inni í frumeindum. Sterki kjarnakrafturinn heldur kjarna frumeindar saman meðan veiki kjarnakrafturinn á ríkan þátt í geislavirkri hrörnun frumeinda. 

 

Fjórir náttúrukraftarnir eru því: 

  • Þyngdarkraftur

 

  • Rafsegulkraftur

 

  • Veiki kjarnakrafturinn 

 

  • Sterki kjarnakrafturinn 

 

Hver uppgötvaði þyngdarkraftinn? 

Árið 1687 lýsti enski eðlisfræðingurinn Isaac Newton þyngdarkraftinum í fyrsta sinn. Samkvæmt Newton ræður massi fyrirbæris aðdráttarafli þess. Þess vegna er þyngdarkrafturinn á tunglinu einungis 16,6% af aðdráttarafli jarðar þar sem massi tunglsins er samsvarandi mun minni en jarðar. 

 

Þyngdarlögmálið lýsir einnig hvernig aðdráttarafl sólar verkar á plánetur og þyngdarkrafturinn milli tveggja hluta er í beinu hlutfalli við massa hvors fyrir sig og í öfugu hlutfalli við fjarlægðina milli þeirra í öðru veldi. Ef pláneta er helmingi lengra í burtu frá sólu heldur en önnur pláneta mun aðdráttarafl sólar þannig vera aðeins um fjórðungur af styrk miðað við þá sem er nær. 

 

Newton sagði meira að segja fyrir um tilvist þá óuppgötvuðu plánetunnar Neptúnusar því sporbraut plánetunnar Úranusar mátti því aðeins skýra að það væri til önnur pláneta utar í sólkerfinu með massa á braut Neptúnusar. 

Eðlisfræðingurinn Isaac Newton lýsti þyngdarkraftinum fyrstur manna árið 1687.

Hvernig er þyngdarkraftur reiknaður út? 

Samkvæmt þyngdarlögmáli Isaac Newtons er sá kraftur sem heldur plánetunum á brautum þeirra um sólu í ákveðnu hlutfalli við bæði massa sólar og massa plánetanna sjálfra. 

 

Í víðfrægri jöfnu hans er massi sólar táknaður með M og massi plánetu með m meðan tákn plánetunnar er r.

 

Massaaðdráttarafl eða þyngdarkafturinn F milli sólar og plánetunnar er reiknaður út í jöfnunni F=GMm/r2, þar sem aðdráttarfastinn er hinn sami hvarvetna í alheimi og á öllum tímum. 

 

Gildir þyngdarlögmál Newtons ennþá? 

Í upphafi 20. aldar var ljóst að hið klassíska þyngdarlögmál var ekki alveg fært um að útskýra braut innstu plánetunnar Merkúr um sólu. Samkvæmt lögmálinu hlyti að finnast lítil pláneta milli Merkúr og sólar en sú er ekki raunin. 

 

Lausnin kom árið 1916 þegar Albert Einstein birti sínar byltingarkenndu afstæðiskenningu. Í henni er því slegið föstu að þyngdarkrafturinn virkar með því að sveigja sjálft rúmið. 

 

Merkúr helst á braut sinni umhverfis sólu, því hið sterka þyngdarsvið stjörnu okkar myndar eins konar sveigða skál í rúminu þar sem litla plánetan rúllar um eins og kúla í rúllettuspili. Með afstæðiskenningunni má reikna braut Merkúrs nákvæmlega út. 

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: Ritstjórn

Shutterstock

Maðurinn

3 ókostir við greind

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Jörðin

Maðurinn hefur breytt möndulhalla jarðar

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

NÝJASTA NÝTT

Lifandi Saga

Flugmóðurskip úr sagi og ís átti að brjóta kafbáta Þjóðverjanna á bak aftur

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Flugmóðurskip úr sagi og ís átti að brjóta kafbáta Þjóðverjanna á bak aftur

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

Lifandi Saga

Samkynhneigður sjónvarpsleikari skáldaði upp sögur um eiginkonur

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

Alheimurinn

Þrisvar sinnum stærra en Everestfjall: Goshalastjarna gæti brátt sést á himni í fyrsta sinn í 70 ár

Tækni

Dulkóðaður gjaldmiðill: 7 atriði sem þú ættir að vita um rafmynt 

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Heilsa

Bakteríur í blóði auka þyngdina

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

Lifandi Saga

Hvert flúðu spænskir Gyðingar?

Vinsælast

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

3

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Hvernig myndast krabbamein?

3

Maðurinn

3 ókostir við greind

4

Maðurinn

Er skaðlegt að halda aftur af hnerra?

5

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

6

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Lifandi Saga

Þess vegna trúa milljónir á mýtuna: Barnaníðingar djöfulsins 

Vísindamenn

Stærðfræðisnillingur fann upp tölvuna

Heilsa

Þess vegna ættir þú alltaf að setja klósettlokið niður áður en þú sturtar

Maðurinn

Vanþroskað tvíburafóstur fjarlægt úr heila ársgamallar stúlku

Lifandi Saga

Hver fékk fyrsta rauða spjaldið?

Lifandi Saga

Hvert var banamein Elvis Presleys?

Maðurinn

Angistargenið er nú fundið

Náttúran

Glæpir borga sig

Náttúran

Af hverju límist lím ekki við innra byrði túbunnar?

Maðurinn

Vísindamenn hafa komist að rót mannvonskunnar: Fræðist um verstu hliðar ykkar

Lifandi Saga

Refsiföngum í síðari heimsstyrjöldinni fórnað 

Maðurinn

Af hverju eiga karlmenn auðveldara með að fá fullnægingu en konur?

Flugmóðurskip úr sagi og ís átti að brjóta kafbáta Þjóðverjanna á bak aftur

Skortur á stáli ýtti undir sköpunarkraft bandamanna í baráttunni við hina illræmdu kafbáta nasistanna. Ein ótrúlegasta tilraunin átti sér stað á stöðuvatni einu í Kanada.

Lifandi Saga

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.