Á einungis einum degi bráðnuðu 6 rúmkílómetrar af Grænlandsjökli. Ástæðan var hitamet. Þetta eru um 6.000 milljarðar lítra af ferskvatni og þeir hefðu dugað til að slökkva þorsta allra jarðarbúa allt sumarið og raunar lengur.
En þrátt fyrir að ís bráðni á heimskautasvæðunum, jöklar skreppi saman og regnvatn steypist af himni er skortur á fersku drykkjarvatni á heimsvísu.
Fjórði hver jarðarbúi hefur ekki beinan aðgang að hreinu vatni og það kostar árlega meira en milljón manns lífið. Þetta vandamál vex í takti við loftslagsbreytingarnar. Víða á hnettinum eru íbúarnir háðir vetrarsnjókomu sem eykur vatnsmagn í fljótum og lækjum yfir sumarið.
Í hlýnandi loftslagi fellur minni snjór og leysingavatn verður minna yfir sumarið. Jafnframt verður þó aftakaregn tíðara en fyrr. Þetta skapar flóð sem fylla skólpleiðslur og menga vatnsból.
Verkfræðingar hamast við að tryggja fólki hreint vatn. Meðal nýrra aðferða við að útvega drykkjarvatn eru endurbætur á söfnun regnvatns, nýjar síunarstöðvar og vélbúnaður til að vinna vatn úr lofti.
Færanlegar síur tryggja hreint drykkjarvatn
Vatnshreinsarinn Water Box var þróaður til að hreinsa blý og Legionella bakteríur úr vatni í borginni Flint í Michigan, BNA. En síurnar er unnt að laga að mismunandi hreinsunarþörfum og vinna drykkjarvatn úr menguðu vatni hvar sem er.
1. 5 míkrómetra sía tekur gróf óhreinindi.
2. Kolefnissía grípur blý, klór og skordýraeitur.
3. 1 míkrómetra sía nær síðustu óhreinindunum.
4. Útfjólublátt ljós drepur bakteríur.
Vatn er grundvöllur lífs
Þegar menn leita ummerkja lífs úti í geimnum er fljótandi vatn almennt talið grunnforsenda þess að líf þrífist. Án vatns er ekkert líf. Vatn er 60% af mannslíkamanum og það gildir um 90% af blóðinu í æðum okkar.
Á þessari bláu plánetu eru um 1,4 milljarðar rúmkílómetra af vatni. Væri þessu vatnsmagni skipt jafnt milli allra kæmu um 180 milljarðar lítra í hlut. En af þínum skammti væru þó aðeins 4,5 milljarðar lítra ferskvatn og um tveir þriðju af því bundið í heimskautaís, jöklum og snjó.
Engu að síður er til miklu meira en nóg af vatni handa öllum. Það er samt vandkvæðum bundið að nálgast allt þetta vatn og loftslagsbreytingar gera illt verra.
Í framtíðinni verða þurrkatímabil langvinnari og hækkandi sjávarborð getur borið saltvatn í vatnsból nálægt strandsvæðum. Hjá Sameinuðu þjóðunum er gert ráð fyrir að árið 2040 muni fjórðungur mannkyns eiga í erfiðleikum með að verða sér úti um drykkjarvatn.
Nú þegar eiga sumar stórborgir í erfiðleikum með ferskvatnsbúskap sinn. Stórborgir heimsins eru flestar byggðar í grennd við stór ferskvatnsforðabúr á borð við fljót eða stöðuvötn en margar hafa vaxið svo mikið að vatnsaðgangur er orðinn erfiður eða ónógur.
Þrennt sem þú getur gert
Í okkar heimshluta kemur hreint drykkjarvatn yfirleitt bara úr krananum. Viljirðu tryggja næstu kynslóðum sömu þægindi geturðu dregið úr vatnsnotkun þinn með því að fylgja þremur einföldum ráðum. Vatnsskortur er fyrirsjáanlegur víða á Vesturlöndum, þótt svo sé ekki hérlendis.
Endurnýttu vatnið
Það er hægt að spara vatn með því að taka styttri tíma í sturtu en það er líka hægt að endurnýta vatn sem annars færi bara í skólpið. Regnvatn af þaki má nota til að vökva garðinn og raka úr þurrkurum má vel nota til að þvo bílinn eða gluggana, því í þessum raka er ekkert kalk.
Borðaðu minna kjöt
Matvælaframleiðsla krefst mikillar vatnsnotkunar. Þú „borðar“ mörg þúsund lítra af vatni á hverjum degi. Á bak við 1 kg af nautakjöti eru um 15.000 lítrar af vatni til drykkjar, þrifa o.s.frv. Samsvarandi tala fyrir grænmeti er um 300 lítrar.
Veldu réttu matvörurnar
Það þarf um 12 lítra af vatni til að framleiða eina möndlu. Hvert kíló af avókadó kostar um 1.000 vatnslítra og ræktunin er mest í Suður-Ameríku þar sem skortur er á hreinu vatni. Þú getur unnið gegn vatnsskorti með því að velja fremur innlenda eða norræna framleiðslu.
Mexíkóborg, með sína 20 milljónir íbúa, stendur á gömlu fenjasvæði þar sem síst af öllu var skortur á vatni en eftir því sem borgin stækkaði voru fenin ræst fram og fyllt upp í stöðuvötn og nú er helmingur af öllu ferskvatni borgarbúa leitt til þeirra um langan veg.
Hlýnandi loftslag með þurrkatímabilum og steypiregnsflóðum inn á milli bitnar illa á vatnsaðgengi borgarbúa í slíkum borgum.
Flóir upp úr skolpræsum
Þegar rignir eru ekki lengur nein fen eða stöðuvötn til að taka við regnvatninu. Þess í stað flæðir upp úr skólpkerfinu og mengað vatn flæðir um göturnar áður en því er veitt burtu.
Í sumum stórborgum er svo stutt í vatnsskort að menn telja niður í „dag 0“ þegar fyrirséð er að allar vatnsbirgðir verði uppurnar. T.d. munaði litlu í Höfðaborg í Suður-Afríku 2018 en þá þurftu borgarbúar að spara vatn með öllum tiltækum ráðum og tókst að draga úr vatnsnotkun um helming þegar verst var.
120 lítra vinnur tækið úr lofti á sólarhring – nóg fyrir fjölskyldu, skóla eða lítinn akur.
Í Chennai á Indlandi er ástandið þannig að flestir af hinum 8 milljónum borgarbúa eru háðir drykkjarvatni sem flutt er með tankbílum.
Langar raðir slíkra bíla koma inn í borgina – jafnvel á tímum þegar rignir. Þetta er auðvitað dýrt og ekkert má heldur út af bregða. Í íbúðahverfinu Akshaya Adora er nú verið að prófa sérstakt vatnssöfnunarkerfi fyrir íbúana.
Þegar rignir er vatn af þökum húsanna leitt í gegnum hreinsibúnað og áfram í vatnsgeyma sem hægt er að taka úr á þurrkatímum.
Söfnun rigningavatns er reyndar þrautreynd og heilladrjúg aðferð og notuð í misstórum mæli, allt frá kofaþökum í Afríku til alþjóðlegu flugstöðvarinnar í Frankfurt, þar sem regni er safnað af alls 28.000 fermetra þökum og það nýtt m.a. til að sturta niður í klósettum.
Í flugstöðinni sparar þetta um milljón tonn af vatni ár hvert.
Regnvatn ekki drykkjarhæft
Því miður er rigningarvatn sjaldnast drykkjarhæft. Óhreinindi á t.d. húsþökum þar sem regnið fellur, er örðugt að sía frá og rigningarvatn er því gjarnan flokkað sem „grátt vatn“ og helst notað til hreingerninga, þvotta eða vökvunar.
Til að gera vatnið drykkjarhæft þarf vandaða hreinsun og til þess þarf öflugar hreinsistöðvar. Í þróunarlöndum eru slíkar stöðvar fátíðar og í litlum þorpum getur verið skortur á hreinu vatni, jafnvel þótt þar sér brunnur.
Við slíkar aðstæður getur nýtt tæki komið til bjargar. Water Box er færanlegur vatnshreinsir á stærð við kæliskáp og þessi stöð var þróuð sérstaklega fyrir Flint í Michigan í Bandaríkjunum.
Í Flint vantar í rauninni ekki vatn en líkt og víða annars staðar hefur vatnsleiðslum verið illa haldið við og árið 2014 kom í ljós mikið af blýi og Legionella bakteríum í drykkjarvatninu. Þetta varð kveikjan að þróun Water Box. Í tækinu er vatnið leitt í gegnum sex fíngerðar síur, virka kolefnissíu og útfjólubláa síu sem drepur bakteríur.
Tækið getur skilað um 40 lítrum af hreinu vatni á mínútu og frumkvöðlarnir hyggja á mikla útþenslu.
Flint-hreinsirinn er sérhæfður til að fjarlægja blý og Legionella bakteríur en með því að breyta síum er unnt að sérhæfa tækið, t.d. gegn veirum eða sníkjudýrum og tækið er líka nægilega einfalt og sterkbyggt til að koma að notum í þróunarlöndum.
Þar getur það t.d. hreinsað regnvatn af þökum og knúið sólarrafhlöðum getur það þannig séð heilu þorpi fyrir heilnæmu drykkjarvatni.
Majik Water er þróað af keníska frumkvöðlinum Beth Koigi og getur skilað af sér hreinu drykkjarvatni ef það er smá raki í loftinu.
Water Box þarf þó að hafa aðgang að vatni og í afrísku þorpi getur þurft að sækja vatnið um langan veg, ef vatnsbólið er þá ekki alveg þornað. En þá kynni annað tæki að koma að haldi: Majik Water sem getur unnið vatn úr loftinu.
Í gufuhvolfi jarðar eru um 13.000 rúmkílómetrar af vatni. Það er sex sinnum meira en í öllum fljótum, ám og lækjum til samans.
Majik Water sækir raka í andrúmsloftið og þéttir hann í vatn. Tækið getur skilað um 120 lítrum á sólarhring og það dugar einni fjölskyldu, skóla eða litlum akri.
Heitt loft verður að vatni
Majik Water sogar inn heitt loft sem síðan er kælt þannig að vatnsgufan þéttist og sest á botninn sem vatn. Þetta vatn er síðan hreinsað og bætt í það kalki og magnesíum sem almennt er að finna í drykkjarvatni.
Tækið getur fengið rafmagn frá sólþiljum og loftrakinn þarf ekki að vera nema 35%. Þetta þýðir að tækið má nota nánast hvar sem er í heiminum.
Á allra þurrustu eyðimerkursvæðum er loftrakinn þó ekki nægur. Á þessum svæðum getur afsöltun sjávar verið eini möguleikinn.
Í arabaheiminum hefur afsöltun verið stunduð í meira en hálfa öld. Afsöltunin hefur krafist mikillar orku og komi hún frá olíu verður koltvísýringslosun gríðarmikil. Það eykur enn á hnattræna hlýnun og eykur þannig enn á drykkjarvatnsskortinn.
LESTU EINNIG
Fyrir 30 árum þurfti 40 kílóvattstundir til að afsalta 1.000 lítra af sjó. Nú er orkuþörfin komin niður í 4 kílóvattstundir. Þótt þetta sé mikil framför er þetta þó 10-20 sinnum meiri orka en þarf til að dæla þúsund lítrum af vatni upp úr jörðinni eða úr stöðuvatni. Ný og mun orkunýtnari tækni er þó á leiðinni.
Tæknilausnir geta komið mörgum til hjálpar en við þurfum engu að síður að draga úr vatnsnotkun til vökvunar, takmarka vatnsmengun og standa vörð um þau vatnsból sem við höfum.
Þannig getum við komist hjá því að ekki bara stórborgir, heldur allir jarðarbúar, nálgist „dag 0“ þegar ekkert vatn kemur úr krönunum.
