Fylgjum vatninu! Þetta er mantran á bak við leit vísindamanna að framandi lífi í alheiminum. Og það er skynsamlegt, því reynsla okkar hér á Jörðinni er sú að þar sem er fljótandi vatn, þar er líka líf.
Í sólkerfinu sker Jörðin sig frá hinum plánetunum að því leyti að við höfum fljótandi vatn á yfirborðinu. Á öllum hinum plánetunum er hitastigið annað hvort of hátt þ.a. vatn gufar upp eða of lágt þ.a. það frýs. Aðeins í réttri fjarlægð frá sólu – hinu svokallaða búsetusvæði – er hitastigið þannig að vatn er fljótandi.
Vatn Jarðar er dropi
Þegar við skoðum hnött eða heimskort þá þekur haf Jarðar 71 prósent af yfirborðinu og því er eðlilegt að við köllum þessa litlu vin okkar í sólkerfinu „bláu plánetuna“. En heimshöfin okkar eru ekki mjög djúp og vatn því í raun ekki mjög stór hluti jarðar.
Ef við ímyndum okkur að við soguðum allt vatn Jarðar og söfnuðum því í kúlu væri það aðeins 1400 km í þvermál. Miðað við 12.746 km þvermál Jarðar myndi það líta út eins og lítill dropi.
Jörðin inniheldur 1,4 milljarða rúmkílómetra af vatni eða um 0,1% af hnettinum.
Á öðrum plánetum sólkerfisins er mun meira magn fljótandi vatns, bara ekki á yfirborðinu. Þetta á ekki síst við um þrjú af stórum tunglum Júpíters: Evrópu, Ganýmedes og Kallistó. Stjörnufræðingarnir telja að yfir 100 km djúp höf geti falist undir þykkum íshellum þessara tungla. Samtals gæti verið allt að 17 sinnum meira vatn á þessum tunglum en á Jörðinni.
Júpítertunglin þrjú mynda þannig stærstu vatnsforðabúr sólkerfisins og þar vilja stjörnufræðingar því leita að framandi lífi.
EVRÓPA: TVÖFALT VATNSMAGN JARÐAR
Evrópa inniheldur 2,9 milljarðar rúmkílómetra vatns - eða 18,2% af hnettinum.
Magn á Evrópu er best þekkt
Mögulegt vatnsmagn: Hafið undir íshellunni á Evrópu er að líkindum um 100 km djúpt. Á jörðinni eru höfin að meðaltali um 4 km að dýpt. Líklega er tvöfalt meira fljótandi vatn á Evrópu en á jörðinni.
Sannanir fyrir vatni: Það er á Evrópu sem traustustu ummerki um vatn hafa fundist. Hubblesjónaukinn greindi vatnsgos sem ná 160 km út í geiminn. Og 2019 sýndu mælingar frá jörðu að í þessum gosum voru vatnssameindir. Að auki eru ekki loftsteinagígar á Evrópu og trúlegasta ástæðan er sú að yfirborðið endurnýist vegna hreyfinga vatnsins undir yfirborðinu.
GANÝMEDES: FIMMFALT VATNSMAGN JARÐAR
Ganýmedes inniheldur 7,4 milljarðar rúmkílómetra vatns - eða 7,9% af hnettinum.
Haf á Ganýmedes um 100 km á dýpt
Mögulegt vatnsmagn: Stærsta tungl sólkerfisins er þakið 150 km þykku íslagi. Vísindamenn telja að þar undir kunni að vera 100 km djúpt haf og um fimmfalt meira vatn en á jörðinni.
Sannanir fyrir vatni: Ganýmedes er eina tunglið í sólkerfinu með eigið segulsvið og þar myndast því norður- og suðurljós. 2015 notuðu vísindamenn Hubblesjónaukann til að greina hvernig þessar ljóshreyfingar verða fyrir áhrifum af samspili segulsviða Ganýmedesar og Júpíters. Niðurstöðurnar sýndu tilvist einhvers þriðja þáttar og eðlilegasta skýringin þykir vera rafleiðandi saltvatn.
KALLISTÓ: HUGSANLEGA TÍFALT VATNSMAGN JARÐAR
Hugsanlega 14,3 rúmkílómetrar vatns á Kallistó eða 24,2% af hnettinum.
Mest vatn gæti verið á Kallistó
Mögulegt vatnsmagn: Á næststærsta tungli Júpíters gæti leynst 250 km djúpt haf undir 150 km þykkri íshellu. Sé svo er tífalt meira fljótandi vatn á Kallistó en á jörðinni.
Sannanir fyrir vatni: Kallistó er það tungl Júpíters þar sem mest óvissa ríkir um fljótandi vatn. Tunglið er lengra frá Júpíter en hin tvö og áhrif þyngdarafls gasrisans eru því minni og um leið óvissara hvort vatn helst þar fljótandi. Engu að síður sýna athuganir að Kallistó hefur truflandi áhrif á segulsvið Júpíters, þannig að það bendir til að rafstraumur myndist þar – líklegast í saltvatni undir ísnum.
Geimfar heimsækir stærstu vatnsforðabúr sólkerfisins
Í leit að lífi í geimnum vilja stjörnufræðingar nú rannsaka tungl Júpíters betur. Hlaðið tækjum er JUICE geimfarið á leið til Evrópu, Ganýmedes og Kallistó til að kanna hin huldu höf þeirra. Kafaðu í þetta spennandi verkefni hér.
