Plánetan Merkúr
Plánetan Merkúr er sú pláneta í sólkerfinu sem liggur næst sólu. Yfirborð Merkúrs er eyðilegt og alsett gígum.
Á daginn getur hitastigið á yfirborði Mars náð allt að 430 gráðum, en á nóttunni fellur það niður í –170. Þetta stafar af því að Merkúr hefur engan lofthjúp til að halda í varmann þegar sólin sest. Við pólana er hitinn alltaf undir –90 gráðum.
Merkúr er minnsta plánetan í sólkerfinu, og er hún litlu stærri en tungl okkar.
Samt sem áður er Merkúr með stærsta málmkjarnann af öllum plánetum í sólkerfinu. Kjarninn er um 75% af radíusi Merkúrs og 42% af heildarrúmtaki reikistjörnunnar. Orsökin er mögulega sú að plánetan hafði snemma í sögu sinni lent í árekstri við litla plánetu eða stórt smástirni, sem reif burtu með sér drjúgan hluta skorpunnar.
Merkúr snýst hægt um öxul sinn og er einn sólarhringur það sama og 176 dagar á jörðu. Árið á Merkúr er hins vegar einungis 88 dagar.
Merkúr er með stærsta málmkjarna allra plánetanna
Yfirborð Merkúrs er þakið gígum
Merkúr er bergpláneta rétt eins og jörðin en yfirborðið er hrjóstrug auðn.
Það eru hvorki jarðskjálftar né eldgos á Merkúr og þar sem enginn lofthjúpur er til staðar til að mynda vinda eða regn hafa engir gígarnir þurrkast út með tímanum.
Yfirborð Merkúrs er því alsett örum eftir gíga rétt eins og tungl jarðar.
Merkúr hefur ekkert tungl. Allar aðrar plánetur í sólkerfinu fyrir utan Merkúr og Venus hafa minnst eitt tungl og Júpíter hefur þau flest, eða 67.
Merkúr er rétt eins og jörðin bergpláneta, en yfirborð Merkúrs er alsett gígum eins og tunglið okkar.
Merkúr hefur engar árstíðir
Merkúr hefur engar árstíðir því snúningsöxull plánetunnar hallar nánast ekkert. Hins vegar er braut hans um sólu meira sporöskjulaga en annarra pláneta. Þegar Merkúr er lengst frá sólu er hann 1,5 sinnum lengra burtu, en þegar hann er næst sólu.
Merkúr sést stundum frá jörðu við sólsetur og sólarupprás en þar sem hann er afar nærri sólu á himninum getur verið erfitt að koma auga á hann.
Tvö könnunarför hafa heimsótt Merkúr
Fram til þessa hafa tveir kannar heimsótt Merkúr. Fyrstur var hinn bandaríski Mariner 10 sem flaug framhjá Merkúr þrisvar sinnum á árunum 1974 og 1975.
Hitt könnunarfarið var svo Messenger-leiðangurinn sem einnig var bandarískur. Hann náði til Merkúr árið 2008 og fór á sporbraut um plánetuna árið 2011.
Eftir að Messenger-kanninn hafði verið á braut um Merkúr í fjögur ár var honum markvisst stýrt niður á yfirborð plánetunnar þann 30. apríl 2015. Þetta var í fyrsta sinn sem Merkúr fékk heimsókn frá smíðisgripi manna.
Árið 2017 tók geimferðarstofnunin ESA við keflinu við að rannsaka Merkúr þegar hún sendi könnunarfarið Bebi – Colombo af stað. Vænst er að það nái til Merkúrs árið 2024.
Könnunarfar NASA, Messenger, var á braut um Merkúr frá 2011 – 15.
Merki um vatn á Merkúr
Þrátt fyrir að Merkúr sé nágranni sólar og geti státað af yfirborðshita sem er meira en 400 gráður eru nokkrir gígar stöðugt í skugga pólanna og samkvæmt NASA má vel vera að í þeim sé að finna mikið magn af frosnu vatni.
Sjónaukar á jörðinni sýndu þegar upp úr 1990 að svæði nærri pólum Merkúrs væru afar endurspeglandi, sem er eitt einkenni íss. En það var síðan Messenger-kanni NASA sem færði mönnum endanlegar sönnur á að þessi endurspeglandi svæði pólanna séu einmitt í gígum þar sem alltaf er skuggi.
Vísindamenn við The John Hopkins University Applied Physics Laboratory vilja þó ekki enn staðfesta að í gígunum sé í raun að finna ís – sem þá þarf að vera hulinn verndandi yfirborðslagi sem heldur ísnum stöðugt niðurkældum.
Risagljúfrið – Great Valley – á Merkúr
Merkúr skreppur saman
Minnsta pláneta sólkerfisins, Merkúr, minnkar stöðugt. Nýuppgötvað risagljúfur á Merkúr – Great Valley – sýnir greinilega hvernig brattir bergveggir rísa upp eftir því sem plánetan skorpnar saman.
„Merkúr er allur að skreppa saman“ segir maðurinn að baki uppgvötunni, Thomas Watter, við Smithsonian National Air and Space Museum.
Dr. Watters gerði landakort með myndgreiningum af Merkúr, sem afhjúpaði 1000 km langt 400 km breitt og 3,2 km djúpt gljúfur.
Þetta gljúfur hefur orðið til vegna þess að hinn stóri málmkjarni Merkúr kólnar smám saman niður. Það fær plánetuna til að dragast saman og bergskorpuna til að rísa upp úr yfirborðinu á sumum stöðum. Fyrirbærið hefur með tímanum skapað þverhnípta bergveggi.
Ólíkt jörðu samanstendur Merkúr einungis af einni meginlandsplötu og því getur yfirborðið einungis þrýsts upp á við og til hliðar.
Núna er vitað að yfirborð Merkúrs hefur dregist saman um 14 km frá því að þessi bergpláneta fæddist fyrir 4,6 mia. árum.
