Pestarbakterían, Yersinia pestis, drap þriðjung íbúa Evrópu á miðöldum en bakterían alræmda var langt frá því að vera eina örveran sem blómstraði meðal íbúa þess tíma.
Bakteríur þess tíma áttu auðvelt uppdráttar, bæði í sveitum og í ört vaxandi borgum. Skortur á fráveitu og ófullnægjandi hreinlætisaðstöðu skapaði kjörinn ræktunargrundvöll fyrir bakteríur og lélegt húsnæði og þröngar götur auðvelduðu smit milli manna og dýra.
Niðurstaðan var sú að sjúkdómar eins og blóðkreppusótt, holdsveiki og berklar herjuðu á almenning með tilheyrandi þjáningum og dauða.
HANDÞVOTTUR
Það var ekki fyrr en á 18. öld sem handþvottur með sápu varð algengur í Evrópu.
Sápa var óþekkt fyrirbæri á miðöldum
Klósettpappír var ekki til á miðöldum. Þess í stað notaði fólk strá, mosa eða klæðabúta sem gerði það að verkum að þarmabakteríur áttu greiða leið á hendur fólks.
Handþvottur fór venjulega fram í köldu vatni. Aðeins þeir ríkustu höfðu efni á sápunni sem krossfarar fluttu til Evrópu frá Miðausturlöndum á 12. öld.
Sá siður múslima að nota vinstri hendina fyrir klósettferðir og hægri hendina til að borða var ekki tekinn upp af Evrópubúum.
Skortur á handþrifnaði leiddi til sjúkdóma eins og blóðkreppusóttar sem er alvarleg þarmasýking.
VANÞEKKING
Kirkjan taldi að sjúkdóma ætti að lækna með bæn og hjálpræði.
Hjátrú kom í veg fyrir baráttuna gegn bakteríum
Bakteríur og sjúkdómsvaldandi áhrif þeirra voru óþekkt á miðöldum.
Útskýringar vegna farsótta voru margskonar. Lítil loftgæði, ójafnvægi í líkamsvökva eða einfaldlega vilji Guðs. Flestar meðferðir – t.d. blóðtaka – voru árangurslausar og bakteríur döfnuðu.
Ákveðnar tegundir alþýðulækninga eru undantekning. Nútímarannsóknir sýna til dæmis að vinsæl miðaldauppskrift með lauk, víni, hvítlauk og nautagalli gagnaðist við að berjast gegn stafýlókokkum.
HREINT ELDHÚS
Sprungnar tréskálar voru gróðrarstía baktería en fáir höfðu efni á að farga dýrum eldhúsáhöldum.
Óðu í skít
Fólk á miðöldum hugsaði ekki mikið um hreinlæti í eldhúsum.
Hnífapörin voru einfaldlega skoluð í köldu vatni á milli mála. Bakteríur blómstruðu í sprungunum í skálum og öðrum eldhúsáhöldum.
Matarleifum var hent á gólfið þar sem strá sem hafði verið dreift á gólfið, áttu að draga í sig óhreinindin en þessum stráum var sjaldan skipt út.
„Neðra lagið lá óáreitt í tuttugu ár með úrgangi frá hundum og fólki, bjórdropum, fiskleifum og öðrum viðbjóði sem ekki er við hæfi að nefna,“ sagði hollenski heimspekingurinn Erasmus á sextándu öld.
SAUR
Flest klósett voru yfir söfnunargryfjum, þaðan sem næturmaðurinn sótti úrganginn. Myndin er úr kastala.
Saurfjöll hlóðust upp
U.þ.b. 5.000 tonn af saur urðu til á hverjum degi í Lundúnum á miðöldum. Hin 100.000 manna borg hafði ekkert fráveitukerfi og því var saurnum ekið úr borginni og hellt í ána Thames.
Fnykurinn varð svo mikill að árið 1357 bannaði borgarstjóri Lundúna borgarbúum að nota ána í þessu skyni og hótaði fangelsisvist ef ekki yrði farið eftir þessu.
Fáir fóru eftir þessum lögum og fljótlega stækkuðu skítahrúgurnar það mikið að skipaumferð stöðvaðist.
Bakteríur döfnuðu vel í mengaðri ánni og farsóttir herjuðu ítrekað á skítuga borgina.
HÚSDÝR
Sauðfé, kýr og svín voru iðulega höfð í vistarverum fólks.
Búfjárhald veikti viðnám
Búfé eins og hænur, kindur, kýr og svín lifðu á miðöldum undir sama þaki og bændafjölskyldan.
Nálægðin veitti hlýju og verndaði hin dýrmætu dýr gegn ræningjum og úlfum en jók einnig hættuna á að hættulegar bakteríur bærist frá dýrum til manna.
Það gerðist á 14. öld þegar farsóttir af völdum m.a. bakteríunnar E. rhusiopathiae og streptókokka herjuðu á sauðfé og nautgripi.
Sjúkdómarnir drógu úr mótstöðuafli íbúanna gegn svartadauða sem skall á nokkrum árum síðar.
Lestu meira um bakteríur á miðöldum:
- Kathy Allen: The Horrible, Miserable Middle Ages, Capstone, 2011
- Paul B. Newman: Daily Life in the Middle Ages, McFarland, 2001
