Læknisfræði

Ný uppgötvun: Bakteríur í nefi geta valdið Alzheimer

Algeng baktería í nefi getur á nokkrum dögum komist upp í heilann og aukið hættuna á Alzheimer, segja vísindamenn nú. Þeir hyggjast hindra framrás bakteríunnar með bóluefni.

BIRT: 27/04/2022

Að minnsta kosti 55 milljónir manna á heimsvísu þjást af heilahrörnun. Algengasti heilahrörnunarsjúkdómurinn er Alzheimer og er nú sjöunda algengasta dánarorsökin.

 

Á síðustu árum hafa ýmsar rannsóknir sýnt að t.d. tannholdsbólgur og jafnvel veirusjúkdómar geta ráðist á heilafrumur og aukið hættuna á Alzheimer sem er sökudólgurinn í allt að 70% heilahrörnunartilvika.

 

Og nú sýnir  rannsókn frá árinu 2022 að bakteríur í nefi geta líka komist upp í heila og sett þar af stað þá eyðileggjandi keðjuverkun sem leiðir af sér þennan óhugnanlega sjúkdóm.

Árið 2019 uppgötvuðu vísindamenn að einföld tannholdsbólga geti verið orsök Alzheimers. Nú sýnir ný rannsókn að bakteríur í nefi geta líka verið í þessu hlutverki.

Bakteríur komast um taugarnar

Hinn nýfundni syndaselur er tiltölulega algeng klamydíu-baktería sem er þekkt fyrir að valda ýmsum öndunarfærasýkingum.

 

Stundum finna þessar bakteríur sér leið til heilans og í nýju rannsókninni kortlögðu vísindamennirnir þá leið sem bakteríurnar fóru frá slímhúð í nefi og inn fyrir trausta varnarveggi heilans.

 

Í músatilraunum tókst m.a. að greina hvernig bakterían C. pneumoniae færði sig á aðeins 72 tímum eftir taugaþráðum í nefi og upp í svonefnda lyktartaug í heilanum.

Á myndinni sést lyktartaug músar í smásjá. Bakterían Chlamydia pneumoniae (grænt) sýkir heilafrumur (blátt) og veldur uppsöfnun prótínsins beta amyloid (rautt).

Kleprar skaða taugafrumurnar

Frá lyktartauginni er frjáls aðgangur að heilafrumunum. Og það tók bakteríurnar ekki nema fáeina daga að valda miklum skaða.

 

Í rannsóknarstofunni sáu vísindamennirnir m.a. hvernig sérstakt prótín, kallað beta amyloid, límdist saman og myndaði klepra milli heilafrumna en einmitt það er einkennandi fyrir Alzheimer.

 

Einnig mátti fylgjast með því hvernig bakteríurnar fluttu sig frá lyktartauginni og réðust á svokallaðar tróðfrumur sem mynda eins konar stoðkerfi í heilanum.

 

Þessar stoðfrumur eru meira en helmingur af rúmmáli heilans og verja hann líka yfirleitt fyrir bakteríum. En ef tróðfrumurnar sjálfar sýkjast, t.d. af völdum C. pneumoniae, fara þær í raun að auðvelda bakteríunni að ráðast á og brjóta niður taugafrumurnar í heilanum.

Alzheimer eyðileggur heilann á tvo vegu

Kekkjamyndun í heila:

Sérstök prótín, beta-amyloid kleprast saman og mynda kekki milli heilafrumnanna. Kekkirnir nefnast „amyloid plaques“ og skaða heilavefinn.

 

Afmyndun: Prótínið tau sem er að lögun eins og þráður og virkar sem stoðkerfi heilafrumna, afmyndast og flækist saman við önnur tau-prótín. Þannig ónýtist hæfni frumnanna til að senda boð sín á milli.

Bóluefni eiga að minnka sköddun

Þótt rannsóknin hafi verið gerð á músum telja vísindamennirnir að niðurstöðurnar megi sem best heimfæra upp á mannsheila, þar eð taugafrumur heilans eru eins og geta líka orðið fyrir barðinu á sömu bakteríu.

 

Vísindamenn vinna þess vegna að ýmsum meðferðarúrræðum til að vinna bug á bakteríunni áður en hún nær að herja á allan heilann og draga mjög úr minnishæfni.

 

Einn möguleiki er sá að hjálpa tróðfrumunum að sigrast á bakteríunni með lyfjaefnum eftir að hún hefur komist í heilann.

 

Annan möguleika eru vísindamenn þegar teknir að þróa: Bóluefni gegn klamydíubakteríunni. Þannig mætti koma í veg fyrir að hún kæmist nokkru sinni lengra en í nefið.

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: Nanna Vium

Shutterstock, © Griffith University, © National Institutes of Health / Wikimedia Commons

Náttúran

Bakteríur örva ilminn af sumarregni

Maðurinn

Ný rannsókn leiðir í ljós: Þetta er barnið í systkinahópnum sem er oftast í uppáhaldi hjá foreldrum

Jörðin

Kólnar jörðin smám saman að innanverðu?

Náttúran

Af hverju er ekki hættulegt að búa í Hírósíma?

Lifandi Saga

Hvað varð um „skriðdrekamanninn“ á Torgi hins himneska friðar? 

Maðurinn

Hvenær byrjuðu menn að reykja?

Lifandi Saga

Hver er munurinn á sjíta – og súnníta múslimum? 

Lifandi Saga

„Fólk trúði því að jörðin væri flöt“

Náttúran

Sjáið furðuverurnar: Óþekktar tegundir leynast í djúpinu 

Maðurinn

Ættartréð vefst fyrir vísindamönnum: Hverjir voru forfeður okkar?

Alheimurinn

Svarthol gata alheim okkar 

Menning

Nei! Jörðin er ekki flöt

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með rúmlega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.790 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.790 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is