Þú kannast örugglega við þetta. Aftast í ísskápnum finnur þú hálfa sítrónu sem er orðin mygluð eða pakka af áleggi sem lyktar undarlega.
Eftir matinn hendir þú nokkur hundruð grömmum af mat, sem hefur verið afgangs. Allt endar þetta sem úrgangur, rétt eins og ódýru og fjöldaframleiddu fötin sem slitna hratt, mikið magn af plastúrgangi og aðrar vörur úr hversdagslífi okkar.
Þótt hluta af þessu rusli sé hægt að endurvinna eða breyta í nýjar vörur – til dæmis gosflöskur og bjórdósir – endar stærsti hluti úrgangs í Evrópu í dag í urðun eða brennslu.
En það þarf ekki að vera þannig.
Matarsorp
20% af öllum mjólkurvörum, 30% af kornvörum og allt að 45% af öllum ávöxtum og grænmeti fer beint í ruslið.
Þriðjungur af matvörum er aldrei nýttur
Einn stærsti loftslagsskaðvaldurinn felst í matvælum sem fleygt er. Á heimsvísu gildir það um þriðjung allrar matvælaframleiðslu.
Talsverðu fleygjum við sjálf á heimilinu en matvæli verða líka ónýt áður en þau komast í sölu og verslanir losa sig líka við útrunnin matvæli.
Rotnandi matvæli framleiða metangas sem er 25 sinnum skaðlegri gróðurhúsalofttegund en koltvísýringur.
Landbúnaðarvélar og flutningabílar losa líka koltvísýring.
Nautgriparækt veldur mikilli losun. Dýrin sjálf losa metan og þurfa bæði landrými og fóður. Skógar eru felldir vegna beitarþarfar og undir akra.
- Sökin: Matvörur losa mikið af gróðurhúsalofti í framleiðslu, flutningum og á ruslahaugum.
- Loftslagssporið: Um 8% af allri koltvísýringslosun.
- Þannig minnkar þú losun: Taktu tillit til þess sem er í kæliskápnum þegar þú kaupir í matinn. Mundu að ýmis matvæli endast mun lengur en dagsetning segir til um en hafðu líka í huga að t.d. fiskur og kjöt getur skemmst.
Byggingasorp
Efni til nýbygginga valda losun í framleiðslu og mikið af þeim endar sem sorp.
Múrsteinar og gifs hafa áhrif á loftslagið
Ef þú hyggst byggja nýtt hús fremur en að kaupa gamalt hús og gera upp, ættirðu að hugsa þig um – alla vega frá loftslagssjónarmiði.
Byggingariðnaður er ábyrgur fyrir meira en 35% af úrgangi í ESB-ríkjum og rannsóknir sýna að það er mun loftslagsvænna að endurnýja gömul hús en byggja ný.
Úrgangur frá byggingum stafar m.a. af óvönduðum vinnubrögðum, oft vegna rangra útreikninga á efnisþörf en margt er líka óhjákvæmilegt, svo sem afgangar sem falla til við sögun og margt fleira.
- Sökin: Mikill úrgangur fellur til við byggingar, m.a. múrsteinar, steypuklumpar og hlutar af gifsplötum.
- Loftslagssporið: 11% af allri koltvísýringslosun.
- Þannig minnkar þú losun: Endurnýjaðu fremur en að byggja nýtt. Veldu efni sem hafa minni loftslagsáhrif, svo sem timbur sem heldur í sér kolefni.
Textílefni
Á síðustu 20 árum höfum við keypt æ fleiri flíkur sem við notum æ sjaldnar.
Klæðaskápurinn þinn hefur margt á samviskunni
Á 15 árum hefur fataframleiðsla meira en tvöfaldast en á sama tíma höfum við stytt notkunartíma t.d. gallabuxna eða stuttermabola.
Heil 73% af fötunum sem við fleygjum lenda í urðun eða brennslu. Alls er talið að 92 milljónum tonna af fötum sé fleygt árlega.
Gallinn er sá að í hverri flík eru oft mismunandi efni, t.d. er bómull oft blönduð pólýesterþráðum. Við bætast svo rennilásar og hnappar og að samanlögðu getur verið illmögulegt að endurvinna flíkurnar.
- Sökin: Föt eru fjöldaframleidd af ódýru vinnuafli en gæðin eru léleg. Þau er erfitt að endurvinna.
- Loftslagssporið: 10% af allri koltvísýringslosun.
- Þannig minnkar þú losun: Notaðu fötin lengur áður en þú fleygir þeim og kauptu sjaldnar ný föt. Þvoðu þau við lægri hita, t.d. 30 gráður fremur en 40.
Plast
Aðeins 9% plastúrgangs eru endurnýtt. Annað er brennt eða endar í sjó.
Flöskur og umbúðir á víð og dreif
Plast er notað í allt frá drykkjarflöskum upp í bíla og er að finna í mismunandi útgáfum þannig að plastið er ýmist hart eða mjúkt.
ABS-plast er hart og t.d. notað í legókubba en PET-plast er notað í flöskur.
Plast er í rauninni prýðilegt efni. Það er t.d. léttara en gler og brotnar ekki jafn auðveldlega sem þýðir að framleiðslan losar minni koltvísýring.
Samt stafa 4,5% af allri slíkri losun frá plastframleiðslu þar eð orkan til vinnslunnar kemur að mestu úr jarðefnaeldsneyti.
- Sökin: Plast er allt í kringum okkur. Framleiðsla og flutningur losa koltvísýring.
- Loftslagssporið: 4,5% af koltvísýringslosun á heimsvísu.
- Þannig minnkar þú losun: Flokkaðu plast í endurvinnslu til að unnt sé að endurvinna það. Veldu vörur í endurvinnanlegum umbúðum.
