Íslömskum hreyfingum óx ásmegin upp úr 1970. Þetta á einkum við um Mið-Austurlönd. Alþýðan reis upp gegn þeim leiðtogum sem reyndu að þróa samfélögin í átt að veraldlegri stjórn eftir síðari heimsstyrjöldina.
Íran fór þar fremst í flokki. Þrátt fyrir góðan efnahag reis fólkið upp gegn keisaranum Reza Pahlavi og til valda komst Ajatollah Khomeini.
Önnur lönd fylgdu í kjölfarið og brátt voru þessar trúarhreyfingar farnar að velgja ríkjandi pólitískum hugmyndum undir uggum.
1. MENNTUN
Vonsviknir menntamenn
Fjöldi háskólastúdenta þrefaldaðist í arabískum löndum frá 1970 til 1977. Konur fengu einnig að mennta sig.
Eftir síðari heimsstyrjöldina fengu margar fyrrum nýlenduþjóðir sjálfstæði. Það átti einnig við arabísku löndin þar sem leiðtogar menntaðir á Vesturlöndum reyndu að nútímavæða samfélögin að fyrirmynd fyrrum nýlenduvelda.
Betrumbætt skólaganga gat af sér vel menntaða millistétt sem óx og stækkaði. Þrátt fyrir bætta afkomu rættust ekki draumar menntafólksins um álíka velgegni og neyslustig sem tíðkaðist á Vesturlöndum. Vonsviknir menntamenn leituðu því huggunar í íslam sem náði góðri fótfestu innan millistéttarinnar.
2. STRÍÐ
Niðurlægjandi ósigur gerði Araba trúræknari
Ísraelskir hermenn hertóku í stríðinu Jerúsalem árið 1967 sem gyðingar, múslimar og kristnir litu á sem heilaga jörð.
Undir forystu Nassers, forseta Egyptalands, tóku fjölmörg arabísk þjóðlönd höndum saman í þjóðernishreyfingu sem kennd er við pan-arabisma. Markmiðið var að efla samstöðu landanna gegn sameiginlegum óvini þeirra, Ísrael.
Það reyndi verulega á þetta samstarf árið 1967 þegar Arabar og Ísrael fóru í stríð. Ósigur araba var mikil niðurlæging. Þetta var endirinn á þjóðernishyggjunni sem hafði í raun aldrei notið mikils stuðnings í samfélögum þar sem ættbálkar réðu ríkjum. Þess í stað snéru Arabar að íslam sem sameiginlegrar hugmyndastefnu þjóðlandanna.
3. MENNINGARARFUR HVERFUR
Aftur í ræturnar
Vesturlönd (blálituð) og austurblokkin (rauðlituð) kepptust um völd í heiminum. Hlutlaus lönd (grænlituð) töldu fjölmargar fyrrum nýlendur stórvelda.
Stórveldin BNA og Sovétríkin, hvort með sína hugmyndafræði, réðu ríkjum að lokinni síðari heimsstyrjöld. Fyrir langflesta íbúa arabískra landa var þetta holur hljómur og framandi.
Lausir undan oki nýlenduveldanna leituðu Arabar aftur í rætur sínar í staðinn til að finna sameiginlega lífssýn. Margir litu á íslam sem sameinandi afl og var trúin talin standa fyrir upprunalega menningu, lausa við utanaðkomandi áhrif og kúgun erlendra afla.
4. VALDABARÁTTA
Olíuauður fjármagnaði trúræknina
Verðið á bensíni hækkaði úr 38,5 sentum í maí 1973 í 55,1 í júní 1974. Hækkun sem nam 43 prósentum.
Arabar voru verulega ósáttir við fjárhagslegan stuðning og vopnasendingar Bandaríkjamanna til Ísrael. Þeir hugðust þvinga þá til að láta af þessum stuðningi með því að hætta útflutningi á olíu sem var nauðsynleg efnahagslífi Vesturlanda. Olíukreppan varð til þess að verðið á olíu snarhækkaði.
Auknar tekjur nýttu arabísk þjóðlönd í innbyrðis keppni um að verða leiðandi þjóð. Saudi-Arabía styrkti stöðu sína með því að fjármagna margar byggingar moska víðs vegar um heiminn.
5. TÆKNI
Kassettur dreifðu boðskapnum
Í útlegð sinni í Neauphle-Le-Chateau í Frakklandi las æðstiklerkurinn Khomeini predikanir sínar inn á segulbönd sem var síðan smyglað inn í Íran. Khomeini stofnaði Íslamska lýðveldið Íran. Æðstiklerkurinn var eiginlegur stjórnandi landsins, allt frá byltingu þar til hann lést árið 1989.
Í Egyptalandi létu áhrifamestu klerkarnir taka upp predikanir sínar á segulbönd, því þannig gátu þeir fært boðskap sinn öllum þeim sem áttu segulbandstæki.
Æðstiklerkurinn Khomeini nýtti sér þessa aðferð þegar hann var í útlegð í Frakklandi. Áhangendur hans smygluðu síðan kassettunum inn í Íran og átti það ríkan þátt í að bera út boðskap hans og búa þannig undir írönsku byltinguna.
Lestu meira um framgang Íslam
Nikki R. Keddie: Modern Iran, Yale, 2006
Barry Rubin: The Iranian Revolution and the Resurgence of Islam, Mason Crest, 2014
