5 ástæður fyrir framgangi íslams

Eftir síðari heimsstyrjöldina og nýfengið frelsi undan nýlenduveldum stefndu mörg arabísk lönd að veraldlegu samfélagi að vestrænni fyrirmynd. En Íran, valdabarátta og ósigur fyrir Ísrael komi í veg fyrir það.

BIRT: 24/06/2022

LESTÍMI:

3 mínútur

Íslömskum hreyfingum óx ásmegin upp úr 1970. Þetta á einkum við um Mið-Austurlönd. Alþýðan reis upp gegn þeim leiðtogum sem reyndu að þróa samfélögin í átt að veraldlegri stjórn eftir síðari heimsstyrjöldina.

 

Íran fór þar fremst í flokki. Þrátt fyrir góðan efnahag reis fólkið upp gegn keisaranum Reza Pahlavi og til valda komst Ajatollah Khomeini.

 

Önnur lönd fylgdu í kjölfarið og brátt voru þessar trúarhreyfingar farnar að velgja ríkjandi pólitískum hugmyndum undir uggum.

1. MENNTUN

Vonsviknir menntamenn

Fjöldi háskólastúdenta þrefaldaðist í arabískum löndum frá 1970 til 1977. Konur fengu einnig að mennta sig.

Eftir síðari heimsstyrjöldina fengu margar fyrrum nýlenduþjóðir sjálfstæði. Það átti einnig við arabísku löndin þar sem leiðtogar menntaðir á Vesturlöndum reyndu að nútímavæða samfélögin að fyrirmynd fyrrum nýlenduvelda.

 

Betrumbætt skólaganga gat af sér vel menntaða millistétt sem óx og stækkaði. Þrátt fyrir bætta afkomu rættust ekki draumar menntafólksins um álíka velgegni og neyslustig sem tíðkaðist á Vesturlöndum. Vonsviknir menntamenn leituðu því huggunar í íslam sem náði góðri fótfestu innan millistéttarinnar.

2. STRÍÐ

 

Niðurlægjandi ósigur gerði Araba trúræknari

Ísraelskir hermenn hertóku í stríðinu Jerúsalem árið 1967 sem gyðingar, múslimar og kristnir litu á sem heilaga jörð.

Undir forystu Nassers, forseta Egyptalands, tóku fjölmörg arabísk þjóðlönd höndum saman í þjóðernishreyfingu sem kennd er við pan-arabisma. Markmiðið var að efla samstöðu landanna gegn sameiginlegum óvini þeirra, Ísrael.

 

Það reyndi verulega á þetta samstarf árið 1967 þegar Arabar og Ísrael fóru í stríð. Ósigur araba var mikil niðurlæging. Þetta var endirinn á þjóðernishyggjunni sem hafði í raun aldrei notið mikils stuðnings í samfélögum þar sem ættbálkar réðu ríkjum. Þess í stað snéru Arabar að íslam sem sameiginlegrar hugmyndastefnu þjóðlandanna.

3. MENNINGARARFUR HVERFUR

 

Aftur í ræturnar

Vesturlönd (blálituð) og austurblokkin (rauðlituð) kepptust um völd í heiminum. Hlutlaus lönd (grænlituð) töldu fjölmargar fyrrum nýlendur stórvelda.

Stórveldin BNA og Sovétríkin, hvort með sína hugmyndafræði, réðu ríkjum að lokinni síðari heimsstyrjöld. Fyrir langflesta íbúa arabískra landa var þetta holur hljómur og framandi.

 

Lausir undan oki nýlenduveldanna leituðu Arabar aftur í rætur sínar í staðinn til að finna sameiginlega lífssýn. Margir litu á íslam sem sameinandi afl og var trúin talin standa fyrir upprunalega menningu, lausa við utanaðkomandi áhrif og kúgun erlendra afla.

4. VALDABARÁTTA

 

Olíuauður fjármagnaði trúræknina

Verðið á bensíni hækkaði úr 38,5 sentum í maí 1973 í 55,1 í júní 1974. Hækkun sem nam 43 prósentum.

Arabar voru verulega ósáttir við fjárhagslegan stuðning og vopnasendingar Bandaríkjamanna til Ísrael. Þeir hugðust þvinga þá til að láta af þessum stuðningi með því að hætta útflutningi á olíu sem var nauðsynleg efnahagslífi Vesturlanda. Olíukreppan varð til þess að verðið á olíu snarhækkaði.

 

Auknar tekjur nýttu arabísk þjóðlönd í innbyrðis keppni um að verða leiðandi þjóð. Saudi-Arabía styrkti stöðu sína með því að fjármagna margar byggingar moska víðs vegar um heiminn.

5. TÆKNI

 

Kassettur dreifðu boðskapnum

Í útlegð sinni í Neauphle-Le-Chateau í Frakklandi las æðstiklerkurinn Khomeini predikanir sínar inn á segulbönd sem var síðan smyglað inn í Íran. Khomeini stofnaði Íslamska lýðveldið Íran. Æðstiklerkurinn var eiginlegur stjórnandi landsins, allt frá byltingu þar til hann lést árið 1989.

Í Egyptalandi létu áhrifamestu klerkarnir taka upp predikanir sínar á segulbönd, því þannig gátu þeir fært boðskap sinn öllum þeim sem áttu segulbandstæki.

 

Æðstiklerkurinn Khomeini nýtti sér þessa aðferð þegar hann var í útlegð í Frakklandi. Áhangendur hans smygluðu síðan kassettunum inn í Íran og átti það ríkan þátt í að bera út boðskap hans og búa þannig undir írönsku byltinguna.

Lestu meira um framgang Íslam

  • Nikki R. Keddie: Modern Iran, Yale, 2006

  • Barry Rubin: The Iranian Revolution and the Resurgence of Islam, Mason Crest, 2014

BIRT: 24/06/2022

HÖFUNDUR: Else Christensen

HÖFUNDARÉTTUR MYNDA: © National Photo Collection, © Vorziblix & Shutterstock, © Library of Congress, Shuttarstock

vinsælustu greinarnar

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is