Maðurinn

Af hverju eru vélinda og barki svo nálægt hvort öðru?

Hefði framþróun líkamans ekki átt að verða á þann veg að vélinda væri betur aðskilið frá barka úr því að okkur getur reynst lífshættulegt að fá matarbita ofan í barkann?

BIRT: 17/11/2024

 

Op barkans er rétt upp við op vélindans í mönnum og landspendýrum.

 

Þessi staðsetning er einkar varhugaverð þegar við kyngjum mat því hann getur hæglega ratað á rangan stað.

 

Maturinn stendur þó að öllu jöfnu ekki í okkur, því svonefnt barkalok lokar fyrir barkann þegar við kyngjum.

 

Lífshættulegt ef matur stendur í okkur

 

Öðru hvoru bregst þetta gangvirki okkur og fæðan stendur í okkur.

 

Ef bitarnir eru stórir og hefta loftstreymið kann það beinlínis að verða okkur lífshættulegt.

 

Vandamálið væri ekki til staðar ef barkinn hefði greinst betur frá fæðuinntökunni í þróunarferli mannsins.

 

Lítið lok kemur í veg fyrir að matur berist niður í barkann

Meira að segja litlir matarbitar geta valdið óskunda í barkanum og ef slíkir bitar hefta loftstreymið getum við lent í lífsháska. Líkaminn hefur til allrar hamingju yfir að ráða nákvæmu kerfi sem sér um að loka barkanum þegar við kyngjum matarbita.

 

1. Þegar við drögum andann dregst saman lokuvöðvi efst í vélindanu. Svonefnt barkalok er þá uppi, sem táknar að lítið op milli raddbandanna sé opið og loft hafi greiðan aðgang að lungunum.

 

2. Þegar við kyngjum matarbita virkjast kyngiviðbrögð sem ýta barkalokinu yfir barkaopið þannig að fæðan komist ekki niður í barkann. Lokuvöðvinn í vélindanu verður slakur og maturinn kemst leiðar sinnar niður í vélindað. Að því loknu herpist lokuvöðvinn aftur og barkalokið lyftist upp, þannig að við getum dregið loft niður í lungun aftur.

 

Barkinn er sniðuglega útbúinn 

Þróunin sem við auglýstum eftir hefur sennilega ekki átt sér stað sökum þess að ókostirnir eru færri en kostirnir: Stóra holrúmið í nefi okkar og munni notum við til að hita upp loftið sem við öndum að okkur og ljá því raka, til þess að súrefnið hljóti greiðari upptöku í lungunum.

 

Ef okkur verður of heitt notum við loftið sem við öndum frá okkur til að kæla líkamann þegar við blásum frá okkur heitri gufu frá innra yfirborði nefs og munns.

 

Hvalir anda gegnum höfuðið

Hvalir eru þau sjávarspendýr sem aðlagast hafa best lífi í sjó.

 

Andstætt við seli eru hvalir með öndunarop á ofanverðu höfðinu þannig að þeir þurfa ekki að vera með allt höfuðið ofan sjávar til þess að fá loft í lungun.

 

Staðsetning öndunaropanna gerir það jafnframt að verkum að barkinn er alveg aðskilinn frá kverkunum. Þannig er hvölum síður hætt við að fá sjó ofan í öndunarfærin þegar þeir kafa.

 

Barki gagnast við að mynda hljóð

Þess ber einnig að geta að loftið sem við öndum frá okkur gagnast okkur við að mynda hljóð sem við notum í samskiptum. Þetta á einnig við um önnur landspendýr.

 

Loftið mótast fyrst þegar það fer í gegnum holrúm í nefi og munni og seinna þegar það fer fram hjá tungunni og vörunum.

 

Útöndunarloft getur þannig breyst í öll möguleg hljóð, allt frá lágværu tísti nagdýra yfir í hávært öskur ljóna og fjölbreytilegt mál okkar mannanna.

 

 

LESTU EINNIG

Náttúran

Bakteríur örva ilminn af sumarregni

Náttúran

6 atriði sem þú ættir að vita um skeggskottu: Gráðugur ættingi silfurskottunnar gæti brátt hertekið heimili þitt

Tækni

Lúxus eftir dómsdag: Lítum á skýli milljarðamæringanna

Menning og saga

Indiana Jones raunveruleikans leitaði að sáttmálsörkinni

Náttúran

Átvögl sjávarins geta kælt loftslagið

Lifandi Saga

Í bók frá miðöldum leyndist óþekkt portrett af Michelangelo

Tækni

Edison gegn Tesla: Meistarar rafmagnsins hötuðust

Maðurinn

7 magnaðar staðreyndir um augu þín

Tækni

Minnislisti nördanna: Búnaður

Tækni

Nú fá róbótar siðferðilegan áttavita

Heilsa

Ný tækni vekur latar sáðfrumur

Jörðin

Glóandi sprengingar skapa hljóðhöggbylgjur

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með rúmlega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.790 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.790 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is