Árið 2016 var reist ný skemma yfir orkuversbygginguna í Chernobyl. Mannvirkið átti að koma í veg fyrir frekari geislun frá kljúfi 4, þeim sem bráðnaði og sprakk 1986.
Menn gerðu sér vonir um að þessi risastóra hlífðarbygging myndi halda ástandinu stöðugu þar til yfirvöld í Úkraínu fyndu lausnir sem dygðu til að taka orkuverið í sundur og fjarlægja það gríðarlega magn kjarnorkuúrgangs sem þarna liggur.
En nú vísa rannsóknir innan úr hlífðarmannvirkinu að kjarnakljúfurinn er þvert á móti óstöðugur. Hin aldna orkuversbygging og úrgangurinn sjálfur eru að molna niður og keðjuverkanir gætu á endanum skotið geislavirkum skýjum upp frá Chernobyl á ný.
Enn glóð í úrganginum
Kjarnorkuver framleiða raforku með kjarnaklofnun. Auðgað úran klofnar sundur þegar nifteind er skotið á frumeindakjarnann og hann fellur sundur í tvo hluta. Við þetta myndast hiti en líka geislun og svo losna nýjar nifteindir sem sundra öðrum kjörnum og valda þar með keðjuverkun.
Chernobyl breytist í tifandi tímasprengju
Þann 26. apríl fór prófun á búnaði orkuversins alvarlega úrskeiðis og úr varð versta kjarnorkuslys sögunnar sem á skömmum tíma losaði óheyrilegt magn geislunar út í umhverfið.
Fljótlega var reynt að slökkva í kjarnakljúfunum með gríðarlegu magni af sandi sem steypt var niður úr þyrlum. Eldsneytisstafir úr úrani, zirconhylki utan um þá, grafítstafir, hrundir veggir og sandurinn; allt þetta rann saman í glóandi heitan graut, einna líkastan hraunkviku sem brenndi sér leið niður í kælivatnsgeymslur byggingarinnar.
Þar harðnaði þessi kvika og myndaði massa sem í eru 170 tonn af geisluðu úrani. Eftir fimm mínútna dvöl í nálægð við þennan massa hefur maður aðeins helmingslíkur á að lifa af.
Að síðustu var svo steinsteypu hrúgað yfir allt saman en í steypunni leyndust holrúm þannig að vatn náði að sipra niður í massann. Vatnið veldur því að nifteindum veitist léttara að kljúfa úrankjarna og þetta endurvakti því kjarnaklofnun í massanum.
Árið 2021 vöruðu úkraínsk yfirvöld við því að til tíðinda gæti dregið í Chernobyl. Skynjarar inni í hinni risavöxnu stálskemmu hafa greint vaxandi fjölda nifteinda og þær eru til marks um vaxandi virkni.
Virknin fór vaxandi á mörgum stöðum. Í einu rými fjórfaldaðist fjöldi nifteinda á fjórum árum.
Vísindamönnum er ekki ljóst hvað veldur vaxandi virkni en hafa giskað á að nifteindir eigi auðveldara með að endurkastast gegnum massann eftir því sem hann þornar.
Ótraustar undirstöður
Þótt vísindamenn treysti sér til að útiloka sprengingu á borð við þá sem varð 1986, má ekki vanmeta hættuna sem stafar frá Chernobyl. Minni háttar keðjuverkun myndi væntanlega deyja út af sjálfu sér vegna þess að hitinn veldur því að umframvatn gufar upp.
En jafnvel lítil sprenging getur komið þessu aldraða kjarnorkuveri til að molna niður og losa geislavirkt ský upp í nýju stálskemmuna. Það myndi gera fyrirhugaða hreinsun mun erfiðari.
Ytri stálskemman yfir Chernobyl-kljúfnum er stærsta hreyfanlega mannvirki á jörðinni. Tilgangurinn er að skýla kljúfi 4, vernda umhverfið fyrir meiri losun geislavirkni og til lengri tíma litið gera mögulegt að hreinsa upp eftir kjarnorkuslysið.
Fíngerður geislavirkur salli myndast óhjákvæmilega. Storknaði kvikumassinn inni í skemmunni molnar smám saman þannig að æ erfiðara verður að fást við þennan geislavirka massaklump.
Úkraínsk yfirvöld eru að reyna að finna varanlega lausn á vandanum í Chernobyl. Nú er ætlunin að senda harðgerð, sjálfvirk tæki inn í skemmuna til að bora göt fyrir stafi úr bór, efni sem getur drukkið í sig nifteindir og þar með haft hemil á keðjuverkunarhættunni.
