Náttúran

Hvaða gerð geislunar er skaðlegust?

Maður lærði í skóla að það séu til mismunandi gerðir af geislavirkni. En af hverju er geislavirkni svona hættuleg fyrir líkamann og hvaða gerð hennar er sú skaðlegasta fyrir heilbrigði manna?

BIRT: 18/11/2024

 

Geislavirkni er oft skipt í þrjár gerðir: Alfa-, beta- og gammageislun. Alfageislun er sú hættulegasta þrátt fyrir að hún sé mun orkuminni en hinar tvær. 

 

Alfageislun er tilkomin vegna kjarna í helíum-atómum sem þjóta í gegnum loftið á hraða sem nemur milli 10.000 – 20.000 km/sek. og samanborið við betaagnir sem myndast vegna rafeinda er greinilegt hvers vegna þær eru jafn hættulegar og raun ber vitni: Ef betaagnir eru á stærð við baun þá myndu alfaagnirnar vera sem þungar stálkúlur með allt að átta kílóa massa og tólf sentimetra þvermál. 

 

Drægnin er lítil 

 

Sem betur fer er drægni alfaagnanna afar lítil – jafnvel í loftinu ekki meiri en fáeinir sentimetrar. Alfaagnirnar geta þó verið skaðlegar nái þær að komast inn í líkamann, t.d. við innöndun af geislavirku gasi eins og radóni. 

 

Geislun fer í gegnum okkur

      Alfageislun (rauð píla)

Samanstendur af þungum helíumkjörnum. Ein stök alfaögn getur skaðað meira en 100.000 sameindir. Þetta krefst þó þess að þessi skammdræga ögn finni leið inn í líkamann, ýmist með fæðu eða við innöndun. 

 

       – Betageislun (blá píla)

Rafeindirnar í betageislun geta þrengt sér í gegnum mun lengri veg og drægni þeirra er tíu sinnum meiri en alfaagnanna. Hins vegar eyðileggja þessar litlu betaagnir ekki sameindir líkamans í næstum jafn ríkum mæli.   

 

       – Gammageislun (græn píla)

Þessar agnir hafa afar stutta bylgjulengd og eru orkuríkir, rafsegulmagnaðir gammageislar sem myndast við geislavirka hrörnun frumeinda. Í stórum skömmtum getur gammageislun verið banvæn en yfirleitt verðum við mennirnir ekki fyrir slíkum öflugum geislum. 

LESTU EINNIG

Geislun eyðileggur vatnsameindir

Líkaminn samanstendur aðallega af vatni og alfaagnirnar eyðileggja því fyrst og fremst vatnsameindir. Það skapar svokölluð sindurefni – óstöðugar sameindir sem þurfa að stela rafeindum úr öðrum efnum til að verða stöðugar.

 

Það ferli myndar m.a. vetnisperoxíð, sem drepur frumurnar. Alfaagnir geta einnig eyðilagt DNA og valdið miður góðum stökkbreytingum.

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: Ritstjórn

Getty Images

Náttúran

Bakteríur örva ilminn af sumarregni

Náttúran

6 atriði sem þú ættir að vita um skeggskottu: Gráðugur ættingi silfurskottunnar gæti brátt hertekið heimili þitt

Tækni

Lúxus eftir dómsdag: Lítum á skýli milljarðamæringanna

Menning og saga

Indiana Jones raunveruleikans leitaði að sáttmálsörkinni

Náttúran

Átvögl sjávarins geta kælt loftslagið

Lifandi Saga

Í bók frá miðöldum leyndist óþekkt portrett af Michelangelo

Tækni

Edison gegn Tesla: Meistarar rafmagnsins hötuðust

Maðurinn

7 magnaðar staðreyndir um augu þín

Tækni

Minnislisti nördanna: Búnaður

Tækni

Nú fá róbótar siðferðilegan áttavita

Heilsa

Ný tækni vekur latar sáðfrumur

Jörðin

Glóandi sprengingar skapa hljóðhöggbylgjur

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með rúmlega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.790 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Viltu lesa greinina?

Fáðu aðgang að visindi.is

Ókeypis í 2 vikur!

Eftir það kostar eingöngu 1.790 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Núverandi áskrifendur að tímaritinu fá að sjálfsögðu ókeypis aðgang að vefnum og þurfa bara að virkja aðgang sinn hér.

Ef þú ert þegar áskrifandi að visindi.is