HVAÐ ER SÁRSAUKI?
Sársauki er óþægileg tilfinning sem oftast stafar af því að vefur hefur skaddast eða bólgnað. Í sumum tilvikum er þó ekki unnt að finna líkamlega ástæðu sársaukans.
Skaddaður vefur veldur sársauka með því að virkja tilfinningataugar sem bera boð til heilans.
Ef þú t.d. skerð þig á hníf bregðast tilfinningataugar hratt við og á sekúndubroti berast heilanum boð um ákveðinn og stingandi sársauka.
Aðrar taugafrumur bregðast svo við á fáeinum mínútum og senda boð um óljósari brennandi sársauka.
Og á endanum munu sumar taugafrumur, klukkustundum eða dögum saman, skynja efni sem ónæmisfrumur losa þegar þær hafa safnast að sárinu. Þessi boð eru óskýr en hamrandi.
Sársauki getur þó myndast á fleiri vegu og vísindamenn skipta sársauka í þrjá grunnflokka, allt eftir því hvernig sársaukinn verður til.
Grunnflokkarnir eru þessir:
- Skyntaugasársauki, þegar sköddun veldur sársaukanum.
- Taugasársauki, þegar taugafrumur verða fyrir ertingu eða skaddast.
- Óskýrður sársauki sem ekki stafar af líkamlegum ástæðum.
Hér að neðan eru þessar mismunandi gerðir skýrðar nánar.
1. Skyntaugasársauki: Sköddun veldur sársauka
Þegar þú dettur og meiðir þig, skerð þig á hníf eða ef bólga hleypur í sár, finnur þú sársauka sem skyntaugar tilkynna heilanum. Sársaukinn myndast þegar sársaukanæmar taugafrumur virkjast, t.d. af völdum mjólkursýru frá sködduðum frumum.
1. Skyntaugasársauki: Framhald
Þessa gerð sársauka má oft kalla góðkynja þar eð sársaukinn hjálpar þér við að halda líkamanum í sem mestri ró eftir sköddun. En þetta getur líka orðið langvinnur sársauki, t.d. gigtarverkir í slitnum liðum eða baki eða þegar langvinnar bólgur skapast í vöðvum eða sinum.
2. Taugasársauki: Tilfinningataugar undir álagi
Taugasársauki, sem sagt sársauki í taugunum sjálfum, stafar af því að taugin sjálf verður fyrir ertingu eða skaddast. Taugafruma tekur þá að senda boð, jafnvel þótt viðtakar á taugaendunum hafi ekki orðið fyrir utanaðkomandi áhrifum.
2. Taugasársauki: Framhald
Þessarar gerðar af sársauka verður t.d. vart þegar taugafrumur lenda í klemmu eða í tengslum við sykursýki en þá getur hár blóðsykur eitrað taugafrumur og valdið taugabólgum.
3. Óskýrður sársauki: Heilinn finnur til
Áður töldu sérfræðingar að sársauka sem ekki ætti sér líkamlega ástæðu mætti afskrifa sem hreina ímyndun. Nú til dags er þetta álitið flóknara vandamál. Sársauki af þessari gerð er einfaldlega ekki skýrður og myndast líklegast vegna þess að taugakerfið hefur þróað of mikið sársaukanæmi.
3. Óskýrður sársauki: Framhald
Vandamálið tengist m.a. heilastöðvum sem vinna úr sársaukaboðum, t.d. eyjunni. Svonefnd vefjagigt ásamt nokkrum gerðum af höfuðverk flokkast undir þessa gerð sársauka.
1. Skyntaugasársauki: Sköddun veldur sársauka
Þegar þú dettur og meiðir þig, skerð þig á hníf eða ef bólga hleypur í sár, finnur þú sársauka sem skyntaugar tilkynna heilanum. Sársaukinn myndast þegar sársaukanæmar taugafrumur virkjast, t.d. af völdum mjólkursýru frá sködduðum frumum.
1. Skyntaugasársauki: Framhald
Þessa gerð sársauka má oft kalla góðkynja þar eð sársaukinn hjálpar þér við að halda líkamanum í sem mestri ró eftir sköddun. En þetta getur líka orðið langvinnur sársauki, t.d. gigtarverkir í slitnum liðum eða baki eða þegar langvinnar bólgur skapast í vöðvum eða sinum.
2.Taugasársauki: Tilfinningataugar undir álagi
Taugasársauki, sem sagt sársauki í taugunum sjálfum, stafar af því að taugin sjálf verður fyrir ertingu eða skaddast. Taugafruma tekur þá að senda boð, jafnvel þótt viðtakar á taugaendunum hafi ekki orðið fyrir utanaðkomandi áhrifum.
2.Taugasársauki: Framhald
Þessarar gerðar af sársauka verður t.d. vart þegar taugafrumur lenda í klemmu eða í tengslum við sykursýki en þá getur hár blóðsykur eitrað taugafrumur og valdið taugabólgum.
3. Óskýrður sársauki: Heilinn finnur til
Áður töldu sérfræðingar að sársauka sem ekki ætti sér líkamlega ástæðu mætti afskrifa sem hreina ímyndun. Nú til dags er þetta álitið flóknara vandamál. Sársauki af þessari gerð er einfaldlega ekki skýrður og myndast líklegast vegna þess að taugakerfið hefur þróað of mikið sársaukanæmi.
3. Óskýrður sársauki: Framhald
Vandamálið tengist m.a. heilastöðvum sem vinna úr sársaukaboðum, t.d. eyjunni. Svonefnd vefjagigt ásamt nokkrum gerðum af höfuðverk flokkast undir þessa gerð sársauka.
HVAÐ ER LANGVINNUR SÁRSAUKI?
Langvinnur sársauki eða verkir skilgreinist sem sársauki sem stendur lengur en í þrjá til sex mánuði. Langvinnir verkir geta verið á flestum stöðum í líkamanum, t.d. í innri líffærum, vöðvum eða beinum.
Sársaukinn getur verið skyntaugabundinn, sem sagt langvinnir verkir út frá sköddun eða vef sem af einhverjum ástæðum veldur sársauka.
En þetta getur líka verið taugasársauki og þannig stafað sköddun í taug sem annars ber boð frá þeim stað þar sem við teljum okkur skynja sársaukann.
Síðast en ekki síst er svo mögulegt að sársaukinn sé óskýrður og verði þannig til í heilanum sjálfum.
Langvinnir bakverkir eru oftast raunverulegir, sem sagt stafa af raunverulegum skyntaugaboðum en í 16-55% tilvika á þó sársauki frá taugunum sjálfum einhvern hlut að máli.
Núgildandi skilningur á óskýrðum sársauka er tiltölulega nýr og vísindamenn hafa því enn ekki gott yfirlit yfir þátt þessarar gerðar sársauka í langvinnum verkjum.
LESTU EINNIG
HVAÐ ER BLÓÐÞURRÐARSÁRSAUKI?
Blóðþurrðarsársauki stafar af því að blóðstreymi í tiltekinn vef er ekki nægjanlegt. Án blóðstreymis deyr vefurinn úr súrefnisskorti og brotnar síðan smám saman niður.
Blóðþurrðarsársauka getur orðið vart á ýmsum stöðum í líkamanum, m.a. í hjarta, þörmum, höndum eða fótum og ástæðan getur verið blóðtappi, alvarleg sköddun eða krabbaæxli.
Sársauki af þessum toga getur lýst sér á afar mismunandi hátt. Blóðþurrðarsársauki fyrir brjósti getur t.d. birst sem þrýstingur, eymsli eða brunatilfinning.
Blóðþurrðarsársauka þarf að meðhöndla strax og meðferðin fer eftir ástæðunni en t.d. er hjartaþræðing algeng vegna kransæðastíflu og blóðtappa má ýmist fjarlægja með aðgerð eða lyfjum.
Blóðþurrðarsársauki getur átt uppruna í hjartanu. Þá finnur fólk verk fyrir brjósti og tilfinningin getur náð út í vinstri handlegg og upp í neðri kjálkann.
HVAÐ ER LÍKAMLEGUR SÁRSAUKI?
Sá líkamlegi sársauki sem við öll þekkjum svo vel stafar af því að tilfinningataugar virkjast í líkamsvef, svo sem húð, bandvef, vöðvum eða liðum.
Vegna þess hve mikið af skyntaugum liggja út í þessa vefi er líkamlegur sársauki oftast mjög skýr og auðvelt að staðsetja hann.
Það sem við almennt köllum líkamlegan sársauka skiptist þó upp í tvo undirflokka. Hinn hefur verið nefndur innyflaverkir og þeir stafa af því að sársaukanæmar skyntaugar virkjast í innri líffærum eða slímhúðum.
Í slíkum vefjum eru tilfinningataugar mjög strjálar og verkirnir eru því oft daufari og óljósari og fyrir bragðið er erfiðara að staðsetja sársaukann nákvæmlega.
