Alheimurinn

Stærsta stjörnuþoka sem fundist hefur

Risastór útvarpsbylgjuþoka sem stjörnufræðingar hafa nú uppgötvað er 16,3 milljónir ljósára að lengd. Nú á þessi uppgötvun að veita nýja innsýn í eina af stærstu ráðgátum geimsins.

BIRT: 19/05/2022

Í þriggja milljarða kílómetra fjarlægð hafa vísindamenn nú uppgötvað fyrirbæri sem verður að teljast til hinna merkilegustu.

 

Þetta er risastór útvarpsbylgjuþoka og hún uppgötvaðist gegnum einn stærsta útvarpsbylgjusjónauka jarðar. Lengd þokunnar er um 16,3 milljónir ljósára og hún er þar með sú stærsta sem fundist hefur.

 

Þetta segja stjörnufræðingarnir sem uppgötvunina gerðu. Rannsókn þeirra hefur enn ekki verið ritrýnd en á að því loknu að birtast í vísindatímaritinu Astronomy and Astrophysics.

 

Vísindamenn um allan heim taka þó undir með stjörnufræðingunum. Einn þeirra er Johan Peter Uldall, prófessor í stjarneðlisfræði hjá Niels Bohr-stofnuninni við Kaupmannahafnarháskóla.

 

„Við þekkjum þúsundir af útvarpsbylgjuþokum. Þessi er bara gríðarlega stór og sú stærsta sem við höfum nokkru sinni greint,“ segir hann.

 

Svarthol skýtur út plasma á ljóshraða

Fjarlægðin milli plasmaskýjanna tveggja sem greindust gegnum hinn tröllvaxna LOFAR-sjónauka, er 16,5 milljónir ljósára. Það gerir fyrirbrigðið að stærsta stjörnuþokulagaða fyrirbrigði sem fundist hefur.

Þessi nýfundna þoka hefur fengið nafnið Alcyoneus og þvermál hennar er 160 sinnum þvermál Vetrarbrautarinnar. Hún er af þeirri gerð sem kallast útvarpsbylgjuþokur.

 

En stjörnuþokur af þessari gerð eru vísindamönnum enn nokkur ráðgáta.

 

Í miðju útvarpsbylgjuþokunnar er stórt svarthol sem sogar í sig óheyrilegt magn efnis og dregur segulsvið í kringum sig.

 

Þetta mikla efnismagn veldur því að kjarni þokunnar er mjög virkur og skýtur gríðarstórum rafeindageislum í tvær andstæðar áttir á hraða ljóssins.

 

„Það má ímynda sér þessa geisla sem tvö risavaxin ljóssverð úr Star Wars og svartholið skýtur þeim út í gagnstæðar áttir,“ útskýrir Johan Peter Uldall.

 

Árið 2019 tókst stjörnufræðingum í fyrsta sinn að ná mynd af svartholi eða öllu heldur atburðahringnum í kringum það. Þetta ógnarstóra svarthol er í miðju stjörnuþokunnar Messier 87 eða M87 sem er ein orkuríkasta uppspretta útvarpsgeisla í geiminum og líka svokölluð útvarpsbylgjuþoka.

Risavaxinn útvarpsbylgjusjónauki greindi þokuna

Vísindamönnum tókst að greina þá risavöxnu rafeindageisla sem berast út frá svartholinu með því að nota einn stærsta útvarpsbylgjusjónauka jarðar, LOFAR-sjónaukann.

 

Þessi sjónauki er í rauninni heilt netverk útvarpsbylgjusjónauka sem nær yfir stóran hluta Norðvestur-Evrópu – út frá ótrufluðu náttúruverndarsvæði í Hollandi þar sem snjallsímar ná engu sambandi.

 

LOFAR-sjónaukinn er samsettur úr stóru neti mörg þúsund útvarpsbylgjuloftneta á alls 44 stöðum, m.a. í Hollandi, Englandi og Frakklandi.

Útvarpsbylgjuloftnetin greindu útvarpsbylgjur frá rafeindageislunum sem svartholið í miðri Alcyoneus-þokunni skýtur út frá sér.

 

Þannig náðist myndin af plasmaskýjunum tveimur sem eru þau stærstu sinnar gerðar.

 

Nú á að afhjúpa leyndardóminn

Johan Peter Uldall prófessor í stjarneðlisfræði undirstrikar að uppgötvunina beri ekki að skilja þannig að vísindamenn hafi fundið hefðbundna stjörnuþoku þar sem milljarðar stjarna nái þvert yfir 16,5 milljóna ljósára svæði.

 

„Lengdin milli plasmaskýjanna tveggja segir okkur að svartholið hefur skotið út geislum í lengri tíma en við sjáum yfirleitt í fyrirbrigðum af þessari gerð,“ útskýrir hann.

 

Að sögn vísindamannanna að baki þessari uppgötvun er næsta skref nú að átta sig á hvers vegna Alcyoneus hefur náð þessari stærð, þar eð hvorki svartholið né hinir svokölluðu plasmageislar virðast stærri en í smærri útvarpsbylgjuþokum.

 

LESTU EINNIG

HÖFUNDUR: Nanna Vium

© ESO © Shutterstock

Jörðin

Maðurinn hefur breytt möndulhalla jarðar

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

Maðurinn

Hvers vegna þola sumir ekki kóríander?

Heilsa

Bakteríur í blóði auka þyngdina

Maðurinn

Svefnleysi skaðar þarmana

NÝJASTA NÝTT

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

3 ókostir við greind

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Lifandi Saga

Að sjá fangana var áfall: Hermenn grétu

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Lifandi Saga

Fjórir kvillar sem bóluefni hafa knésett

Menning og saga

Frumstæð manntegund jarðsetti hina látnu

Maðurinn

Vísindamenn endurnýja hárvöxt á músum

Lifandi Saga

Nanjing harmleikurinn verri en hin versta martröð

Maðurinn

3 ókostir við greind

Jörðin

Ný NASA-flugvél á að minnka losun í flugi

Náttúran

Eitruðustu efni veraldar

Heilsa

Er hægt að sofa með opin augun?

Lifandi Saga

Að sjá fangana var áfall: Hermenn grétu

Fáðu aðgang að vÍSINDI.IS

Ókeypis í 2 vikur!

 

Eftir það kostar eingöngu 1.390 kr. á mánuði og enginn uppsagnarfrestur.

 

Innifalið er aðgangur að öllum greinum á vefnum ásamt rafræna útgáfu af nýjustu tölublöðunum.

  • Fullur aðgangur að visindi.is
  • Frábærar myndir og myndbönd
  • Aðgengilegt í öllum snjalltækjum
  • Fullur aðgangur að gríðarlegu magni eldri greina
  • Nýjustu tölublöðin í rafrænu formi

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Maðurinn

Rannsókn: Greinileg merki um framhjáhald.

Lifandi Saga

Þess vegna trúa milljónir á mýtuna: Barnaníðingar djöfulsins 

Lifandi Saga

Þess vegna trúa milljónir á mýtuna: Barnaníðingar djöfulsins 

Vísindamenn

Stærðfræðisnillingur fann upp tölvuna

Heilsa

Þess vegna ættir þú alltaf að setja klósettlokið niður áður en þú sturtar

Maðurinn

Vanþroskað tvíburafóstur fjarlægt úr heila ársgamallar stúlku

Tækni

100 milljónir hafa kosið: Hér eru hin sjö nýju undur veraldar 

Vinsælast

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

3

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

1

Menning

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

2

Maðurinn

Líkami þinn lifir eftir dauðann

3

Maðurinn

Þessir einstaklingar eru í minni hættu á að greinast með heilabilun

4

Maðurinn

3 ókostir við greind

5

Náttúran

Hversu lengi getur könguló lifað af í ryksugupokanum?

6

Náttúran

Topp 5: Af hvaða dýrum er mestur fjöldi?

Maðurinn

Hvers vegna þarf eldra fólk minni svefn?

Lifandi Saga

Fjöldamorðin í Katyn: Stalín hugðist brjóta Pólverja á bak aftur

Maðurinn

Matseðill morgundagsins: Skordýrabrauð með ostlíki úr geri

Maðurinn

Ljós frá símum og tölvum styttir ævina

Lifandi Saga

Refsiföngum í síðari heimsstyrjöldinni fórnað 

Maðurinn

Af hverju eiga karlmenn auðveldara með að fá fullnægingu en konur?

Maðurinn

Leiðbeiningar um uppeldi: Reiðilestur veldur niðurbroti í heila

Maðurinn

Hvernig er best að fara á klósettið?

Maðurinn

Auðmaður vill drekka úr æskubrunninum

Maðurinn

Þess vegna þyngist þú með aldrinum

Maðurinn

Íhugun getur breytt heila þínum

Maðurinn

Erum við fædd matvönd?

Af hverju fengu inúítar ekki skyrbjúg?

Inúíta höfðu engan beinan aðgang að ferskum ávöxtum eða grænmeti, en hvernig gátu þeir forðast skyrbjúg, sem hrjáði t.d. marga sjómenn?

Menning

ÁSKRIFT AÐ VÍSINDI.IS

Prófaðu í 14 daga ókeypis!

  • Fullur aðgangur að vefnum okkar með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Lifandi vísindi/Lifandi saga í rafrænni útgáfu á vefnum,
  • Aðeins 1.690 krónur á mánuði.
  • Engin skuldbinding – Þú getur hætt hvenær sem er.

ÁSKRIFT AÐ TÍMARITINU

Þrjú tölublöð + gjöf: Skemmtilegur sjónauki
  • Þrjú næstu tölublöð Lifandi vísinda/Lifandi sögu – sent heim til þín – eins færðu lítinn og vandaðan sjónauka að gjöf.
  • Fullur aðgangur að vefnum okkar – visindi.is – með tæplega 3000 skemmtilegum og spennandi greinum um allt milli himins og jarðar á sviði vísinda og sögu.
  • Spennandi greinar og flottar myndir sem svala forvitni þinni.
  • Þú getur hætt eftir tilboðið en ef þú heldur áfram skuldbindur þú þig aðeins þrjú tölublöð í einu og þú getur sagt upp hvenær sem sem og klárar þá tímabilið sem er hafið.
  • Venjuleg áskrift – þrjú tölublöð – kostar aðeins 7.590 kr

Sjónauki og þriggja blaða áskrift – Alls 3.800 kr.

Lifandi vísindi

Lyf

Lifandi saga

Search

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.

Innskráning

Ertu áskrifandi að tímaritinu?

Áskrifendur að tímaritinu geta fengið frían aðgang að vefnum hér.