Hvað er sjálfsdýrkandi?
Hugtakið er oft notað án mikillar umhugsunar um fólk sem er mjög upptekið af sjálfu sér og hrokafullt.
En narcissismi er hins vegar geðröskun sem flokkast undir „aðrar persónuleikatruflanir“ í alþjóðaflokkun sjúkdóma (ICD).
Narcissísk persónuleikatruflun getur á yfirborðinu minnt á siðblindu og andfélagslega hegðun en röskunin er þó öðruvísi. Sjálfsdýrkendur eru þannig almennt ekki árásargjarnir og eru lausir við ofbeldishneigð.
Megineinkenni sjálfsdýrkunar er þörf fyrir aðdáun ásamt afar brenglaðri sjálfsmynd. Þetta þýðir að sjálfsdýrkandinn ofmetur eigin hæfni og telur sig betri en aðra. Það gildir hvorki um siðblinda né þá sem snúast gegn umhverfi sínu.
Hvað einkennir sjálfsdýrkanda?
Þekkir þú fólk sem þú grunar um sjálfsdýrkun?
Sálfræðingar setja fram tiltekin viðmið til að greina narcissíska persónuleikaröskun og viðkomandi þarf að uppfylla fimm skilyrðanna:
- Hátt mat á eigin hæfni sem leiðir til afar mikils sjálfsálits.
- Hrokafullt atferli.
- Stöðug athyglisþörf.
- Væntingar um sérmeðferð hjá öðrum.
- Sú tilfinning að vera mjög sérstakur eða sérstök.
- Öfundar aðra eða gerir ráð fyrir öfund annarra.
- Skortir samkennd.
- Nýtir aðra af tillitsleysi til að ná markmiðum.
- Finnur þörf fyrir yfirdrifna aðdáun annarra.
Vísindamenn vita enn ekki hvers vegna sumt fólk þróar þessa persónuleikaröskun. Þó ríkir almenn samstaða um að bæði erfðir og umhverfi skipti máli.
Mismunandi hópar sjálfsdýrkenda
Tvær megingerðir sjálfsdýrkenda
Sjálfsdýrkendum má skipta í tvo flokka:
- Tilfinninganæmir sjálfsdýrkendur sem hafa lítið sjálfsálit og taka gagnrýni illa
- Sjálfsdýrkendur sem líta stórt á sig, hafa mikið sjálfsálit. Persónuleg völd og ávinningur skiptir þá miklu máli.
Samkvæmt bandarískri rannsókn er mikill munur á þessu tvennu.
Rannsóknin, sem byggði á 270 manns, benti til þess að sjálfsdýrkendurnir með mikið sjálfsálit væru líkari siðblindum, en eiginleikar tilfinninganæmu sjálfsdýrkendanna áttu sér fyrst og fremst rætur í eins konar varnarkerfi.
Vísindamenn telja að hegðun tilfinninganæmra sjálfsdýrkenda stafi af þörf til að bæta upp og fela lágt sjálfsmat.
Flestir bregðast þó illa við sjálfsdýrkandi hegðun og því mun hinn viðkvæmi sjálfsdýrkandi líða enn verr og á þann hátt halda hinu sjálfsdýrkandi hegðunarmynstri áfram.
Ensk rannsókn sýnir einnig að báðir flokkarnir þrá virðingu og að komast ofar í metorðastiganum en hinn viðkvæmi sjálfsdýrkandi er ekki sama hvort öðrum líkar við hann eða hana.
Orðið narcissisti er komið úr grískri goðafræði þar sem hinn fagri Narcissus verður svo hugfanginn af spegilmynd sinni að á endanum deyr hann úr þrá eftir sjálfum sér.
Sjálfsdýrkendur verða síður þunglyndir
Rannsóknir við Queensháskóla í Belfast sýna að þótt sjálfsdýrkendur hafi marga galla, virðast ákveðnir kostir fylgja sumum þeirra.
700 þátttakendur í tilraun fylltu út ýmsa spurningalista sem ætlað var að mæla narcistíska tilhneigingu, sálarstyrk og einkenni um þunglyndi og streitu.
Tilfinninganæmir sjálfsdýrkendur voru almennt óvinsamlegri og líklegri til að fara í vörn en hinir mikilfenglegu höfðu mikið sjálfsálit og var umhugað um stöðu og völd.
Mikilfenglegu sjálfsdýrkendurnir voru jafnframt fullir sjálfstrausts og markmiðssæknir og að sögn vísindamannanna virtust þessir þættir draga mjög úr hættunni á bæði þunglyndi og streitu.
Sjálfsdýrkandi getur breyst
Reyndar virðast sjálfsdýrkendur líka geta breyst til batnaðar.
Stór rannsókn frá 2019 leiddi í ljós að fólk með sjálfsdýrkunartilhneigingu leggur oft raunsærra mat á sjálft sig eftir að hafa mætt andstöðu í lífinu.
Vísindamenn benda m.a. á að oft sé það fyrsta starfið sem breyti hinni narcissísku sjálfsmynd. Þegar komið er út í atvinnulífið verður nefnilega ekki komist hjá gagnrýni – sem einmitt er sjálfsdýrkendum óþolandi.
Rannsóknin stóð yfir árum saman og náði til mörg hundruð manns á mismunandi aldri. Og vísindamennirnir slá því alveg föstu að það sé einungis mýta að sumar kynslóðir séu gefnari fyrir sjálfsdýrkun en aðrar.
