Margir þekkja sennilega þá tilfinningu að vera alveg úrvinda eftir langan dag sem fólst í lausn verkefna, skjávinnu og mikilli heilastarfsemi.
Nú hafa franskir vísindamenn komist að raun um að andleg þreyta á rætur að rekja til offramleiðslu á boðefninu glútamati sem gerist þegar heilinn hefur erfiðað í margar klukkustundir.
Markmiðið er að varðveita virkni heilans
Mathias Pessiglione, hvatningarfræðingur
Afleiðingar offramleiðslunnar verða þær að heilinn reynir að losa sig við nokkur verkefni sem reynast honum ofraun.
Þetta leiðir það af sér að í forgang eru sett einfaldari verkefni sem taka til skammtímaþarfa umfram það að einblína á langtímamarkmið og meiri hagnað.
Heilinn ver sig sjálfur
Þegar heilinn kemst á yfirsnúning hrannast upp eiturefni í framheilanum og í heilaberkinum.
Þarna á skipulagning aðgerða okkar sér stað og offramleiðsla glútamats bitnar á boðefnunum sem leiðir af sér óljósari hugsanir.
Hvatningarfræðingurinn og meðhöfundur rannsóknarinnar, Mathias Pessiglione, vísindamaður við Paris Brain Institute, ICM, útskýrir ferlið í fréttatilkynningu á eftirfarandi hátt:
„Niðurstöður okkar hafa leitt í ljós að vitræn vinna leiðir af sér raunverulega starfsgetubreytingu sem felst í uppsöfnun skaðlegra efna og því er örmögnun skilaboð til okkar um að stöðva vinnuna í því skyni að varðveita starfsgetu heilans“.
Áður töldu margir vísindamenn að heilinn, eftir andlega krefjandi vinnu, óskaði eftir eins konar umbun sem fælist í því að snúa sér að einfaldari verkefnum.
Bókstafir klukkustundum saman
Rannsóknin fólst í að mæla efnavirkni með segulómun á frumeindastigi í heila alls 40 einstaklinga einn tiltekinn dag sem einkenndist af vinnu við sérlega skilgreind verkefni og streituþrep.
Þátttakendunum 40 var skipt í tvo hópa sem látnir voru inna af hendi mjög krefjandi og síður krefjandi vitræn verkefni sem stóðu yfir í sex klukkustundir með tveimur stuttum hléum.
Glútamat er eitt algengasta taugaboðefnið og skiptir sköpum fyrir taugamót heilans.
Krefjandi verkefnið gat t.d. verið fólgið í að horfa á nokkra bókstafi breytast á hálfrar annarrar sekúndu fresti og bregðast svo við þegar bókstafurinn sem birtist þremur bókstafarunum áður, birtist á nýjan leik.
Vísindamennirnir sem fylgdust með prófununum gátu greint líkamlega þreytu á þann hátt að sjáöldur augnanna þöndust síður út en gátu einnig greint hana á sjálfri glútamatframleiðslunni sem torveldaði þátttakendunum að horfa fram á við.
Svefn kemur efnunum í jafnvægi
Auk þess að leggja stund á þreytandi hugsanir voru þátttakendurnir einnig látnir svara spurningum um hvort þeim t.d. hugnaðist betur að fá eina litla greiðslu hér og nú eða hærri greiðslu að nokkrum mánuðum liðnum.
Þeir þátttakendur sem voru með mikið magn af glútamati í framheilanum og í heilaberkinum völdu í meira mæli að fá greiðsluna strax en þeir sem tilheyrðu hinum hópnum.
Vísindamennirnir að baki rannsókninni binda m.a. vonir um að aðrar rannsóknir kunni að útskýra betur samhengið á milli vitræns þrýstings annars vegar og þess hvernig við getum læknað streitu hins vegar.
Enn sem komið er getum við lítið gert við takmörkunum náttúrunnar gagnvart því að geta hugsað skýrt um langa hríð.
Mathias Pessiglione útskýrði þó að gamalkunnar aðferðir á borð við svefn og hvíld séu rétta leiðin, því löngu hafi verið sannað að glútamat hreinsist úr taugamótum heilans á meðan við sofum.
