Samsæriskenningar hafa blómstrað frá því að Covid-19 farsóttin braust út: Þessi nýja kórónuveira var búin til á rannsóknarstofu en slapp þaðan út eða þá að henni var sleppt út sem sýklavopni og áttu þá ýmist Kína eða BNA í hlut – allt eftir því hver er spurður.
Þrátt fyrir að sönnunargögnin takmarkist einungis við að rannsóknarstofnunin Wuhan Institute of Virology hafi stundað rannsóknir í kórónusmiti frá dýrum til manna, hefur samsæriskenningin fest rætur. Bandarísk öryggisyfirvöld kynntu síðan undir því báli þegar þau settu af stað rannsókn á kínversku veirustofnuninni.
Í nýlegri skoðanakönnun sögðust 23% Bandaríkjamanna og 17% Frakka trúa því að menn hafi búið til veiruna.
En hjá vísindamönnum ríkir enginn vafi: Afar ólíklegt er að þessi nýja kórónuveira hafi verið manngerð – og fyrir þessu eru þrjár góðar og veigamiklar ástæður:
1. Kórónaveiran líkist náttúrulegum veirum
Eitt helsta vopnið í baráttunni við þessa nýju kórónuveiru hefur frá upphafi verið það að vísindamenn náðu að kortleggja allt erfðaefni veirunnar – genamengið – snemma í framvindu farsóttarinnar. Genamengi má líkja við kóða sem má í raun nýta til að endurmynda lífveruna og kóðinn er samsettur úr röð fjögurra basa – svonefndra kirna – sem mynda DNA.
Genamengi tiltekinnar veiru má bera saman við önnur genamengi veira með því að rannsaka hve stór hluti kóðans skarast í þeim. Áhrifamikil rannsókn sýnir að nýja kórónuveiran SARS-CoV-2 er 96% alveg eins og önnur kórónuveira sem nefnist RaPG13 en hún hefur fundist í leðurblökum í Yunan-héraði í Kína.
Munur sem nemur 4% þykir afar mikill í þróunarlegu samhengi – og það er einkum í einni genaröð úr genamenginu sem kórónuveirurnar tvær víkja hvor frá annarri: Það er sá hluti sem stýrir því hvernig veiruögn tengist og smitar mannsfrumu. Í annarri kórónuveiru sem fannst í skeldýrum er genaröðin hins vegar 99% alveg eins og í SARS-CoV-2. Þessi skörun í erfðaefninu bendir samkvæmt vísindamönnum til þess að tvær ólíkar veirur hafi stökkbreyst saman í hýsli – mögulega skeldýri – og síðan borist í óþekktan sjúkling 0.
Viðlíka þróun hefur áður greinst hjá öðrum kórónuveirum og er skýr vísbending um að veiran eigi sér náttúrulegan uppruna.
2. Veiran virðist ekki vera genabreytt
Fyrsta fullkomna genamengið að nýju kórónuveirunni afhjúpar formgerð sem líkist náttúrulegum kórónuveirum. Hér er genamenginu skipt upp eftir þeim prótínum sem basapörin kóða fyrir. S stendur t.d. fyrir brodd – prótínið sem kórónuveiran notar til að þrengja sér inn í mannsfrumur. M stendur fyrir himnu veirunnar.
Í vísindagrein sem var ekki ritrýnd af jafningjum var staðhæft að hlutar úr nýju kórónuveirunni séu komnir frá HIV-veirunni og franski Nóbelsverðlaunahafinn Luc Montagnier tók undir þessa samsæriskenningu. En vísindagreinin var fljótlega dregin til baka og staðhæfingar Montagniers skotnar niður af kollegum hans.
Ef vísindamenn hefðu genabreytt nýju kórónuveirunni á rannsóknarstofu hefðu þeir þurft að nota svokallaða vektora til að smygla genum inn í genamengið til að vopnavæða veiruna. Einn slíkur vektor gæti t.d. verið skaðlaus veira sem er búið að splæsa í genaröð kirna inni í DNA veirunnar. Þegar veirunni er síðan sprautað inn í frumu, tekur þessi viðbætta genaröð sér sess í DNA-inu og sýkta fruman byrjar t.d. að framleiða nýjar veirur.
En slíkur vektor skilur eftir sig spor, t.d. í formi mynstra eða lengri genaraða sem eru alveg eins og erfðaefni í öðrum veirum. Fram til þessa hafa vísindamenn ekki fundið nein merki um genabreytingar í kórónuveirunni – þvert á móti eru stökkbreytingarnar í SARS-CoV-2 í eðlilegu mynstri samanborið við veirur af sama toga.
3. Mistök hjá rannsókarstofnuninni ólíkleg
Fjölmargir vísindamenn hafa undirritað yfirlýsingu þar sem samsæriskenningar um að SARS-CoV-2 eigi að hafa verið búin til á rannsóknarstofu eru fordæmdar. Í yfirlýsingunni er vísað í níu rannsóknir sem benda með skýrum hætti til náttúrulegs uppruna veirunnar. Sú kenning að veiran hafi sloppið út úr rannsóknarstofu í Wuhan fyrir mistök nýtur ekki stuðnings vísindamanna – þrátt fyrir að það hafi áður gerst með t.d. SARS.
Í viðtali við bandarísku fréttaveituna Vox útskýrir sjúkdómavistfræðingurinn Peter Daszak að það sé ákaflega ólíklegt. Rannsóknir hans sýna að 3% íbúanna sem búa nærri stórum leðurblökusamfélögum bera mótefni gegn veirum sem finnast í leðurblökunum. Það samsvarar því að milli ein og sjö milljón manns í SA-Asíu smitist árlega með veirum frá leðurblökum.
Líkurnar á því að sjúklingur 0 finnist meðal þeirra sex sem störfuðu í Wuhan-rannsóknarstofnuninni og unnu með leðurblökuveirur sérstaklega eru að sama skapi hverfandi.
En meðan hvorki sjúklingur 0 né smitleiðin frá dýrum til manna er sannreynd munu samsæriskenningar líklega áfram lifa góðu lífi.
