Moskítóflugan virðist ekki vera mikil ógn með örþyngd sinni upp á 2,5 mg og hámarkshraðinn á flugi aðeins tveir kílómetrar á klukkustund.
En þetta litla skordýr er ein mesta plága mannsins. Moskítóflugan elskar blóð okkar og getur borið lífshættulega sjúkdóma eins og t.d. malaríu og beinbrunasótt (Dengue).
Í Norður-Evrópu veldur moskítóflugan þó fyrst og fremst óþægindum vegna þessara rauðu, bólgnu stungna sem klæjar í. Hér eru nokkrar algengar spurningar um moskítóflugur og moskítóbit.
Hvernig stingur moskítófluga?
Kvenfluga þarf blóð til að þroska egg sín. Moskítóflugan er með svokallaðan stungurana sem samanstendur af slíðri sem umlykur safn sex sveigjanlegra nála, svokallað nálabúnt.
Moskítóflugan þrýstir höfðinu að húðinu og með titringi borar hún nálunum inn í húðina.
Nálabúntið birtist þegar flugan stingur og borar inn í húðina.
Hver nál hefur mismunandi tilgang. Tvær nálar eru búnar litlum tönnum sem skera í gegnum vef og tvær nálar opna vefinn.
Fimmta nálin er búin viðtökum sem geta fundið æð. Þessi nál sýgur upp blóðið með aðstoð vöðvadæla. Þær búa til undirþrýsting þannig að blóðið streymir upp í gegnum ranann og inn í meltingarfæri moskítóflugunnar og veitir það eggjum moskítóflugunnar næringu.
Sjötta og síðasta nálin notar moskítófluguna til að spýta blöndu 100 mismunandi efna undir húð okkar. Efnin samanstanda fyrst og fremst af ensímum sem tryggja að blóðið storkni ekki og til að deyfa svæðið á meðan moskítóflugan stingur.
Það tekur um það bil þrjár mínútur fyrir moskítóflugu að sjúga sig metta og hver blóðmáltíð nærir allt að 200 moskítóegg.
MYNDSKEIÐ: Vísindamenn afhjúpa mýflugnabit undir húðinni
Árið 2013 mynduðu franskir vísindamenn moskítóbit undir húð músar. Myndskeiðið sýnir gegnsæjar frumur músarinnar sem sveigjanlegur og hlykkjóttur rani moskítóflugunnar ýtir til hliðar í leit að safaríkri æð.
Hvað laðar að moskítóflugur?
Sem betur fer höfum við ekki moskítóflugur á Íslandi en vegna aukinna ferðalaga erlendis finna landsmenn fyrir þessum hvimleiðum flugum. Sumir virðast aldrei vera bitnir og sumir virðast óheppnari og flugan virðist dragast að þeim. Á því er eðlileg skýring. Þótt flugan sé ekki vandlát, þá hefur hún í raun óskir.
Að sögn Jonathan Day, skordýrafræðings við háskólann í Flórída, eru um 20 prósent okkar sérlega girnileg í huga moskítófluga.
Moskítóflugur nota sérstök loftnet með hundruðum mismunandi skynjurum til að velja vænleg fórnarlömb og skynjararnir geta greint ilm og efni úr útöndunarloftinu eins og t.d. koltvísýring og asetón í allt að 50 metra fjarlægð.
Sem betur fer er ýmislegt hægt að gera í baráttunni við moskítóflugur því með góðu hreinlæti og ljósum fatnaði geturðu falið þig fyrir þyrstum rana moskítóflugunnar.
Moskítóflugur laðast að:
Litir: Sjónskyn moskítóflugunnar virkar best síðdegis þegar birtan er ekki það sterk. Dökkir litir eins og svartur, dökkblár og rauður draga flugurnar að sér.
Koltvísýringur: Koldíoxíðinnihald í útöndunarlofti laðar að moskítóflugur. Mikil efnaskipti auka framleiðslu á koltvísýringi.
Hiti: Líkamshiti gegnir hlutverki. Því meiri hita sem líkaminn framleiðir, því meira aðlaðandi fyrir moskítóflugurnar.
Stærð: Stærri einstaklingar fá oft fleiri moskítóbit þar sem þeir hafa fleiri frumur og mynda því meiri koltvísýring og hita.
Asetón: Moskítóflugur laðast að asetoni sem þær þefa uppi í útöndunarlofti og sér í lagi í útöndunarlofti sykursjúkra, fastandi fólks og fólks sem borðar lítið af kolvetnum.
Þungaðar konur: Þungaðar konur fá tvöfalt fleiri moskítóbit en aðrar konur. Þetta getur stafað af stærðinni en líka því að óléttar konur mynda meiri líkamshita og seyta sérstökum ilmum sem draga að moskítóflugur.
Sérstakur blóðflokkur: Moskítóflugur laðast að sérstökum blóðflokkum. Rannsóknir hafa sýnt að moskítóflugur lenda að meðaltali næstum tvisvar sinnum oftar á einstaklingum með blóð af gerð O en á einstaklingum með blóð af gerð A.
Sviti: Sviti og mjólkursýran sem myndast í vöðvunum við æfingar laðar líka að sér moskítóflugur.
Táfýla: Moskítóflugur elska smjörsýru sem myndast þegar fótasviti kemst í snertingu við náttúrulegar bakteríur fótsins.
Hver er næring karlflugunnar?
Blóð er mjög næringarríkt og inniheldur bæði fitu og prótein – mikilvæg efni fyrir kvenfluguna, sem gleypir það í sig til að framleiða mikið magn eggja.
Ólíkt kvenkyns moskítóflugunni sýgur karlflugan aldrei blóð og hjá mörgum tegundum er hún ekki einu sinni fær um það. Rani karlflugunnar er ekki byggður til að gata húð og æðar eins og kvendýrið. Karlflugur eru því friðsælir grasbítar sem lifa eingöngu á næringu frá ávaxtasafa blómanna.
Eins þýðir hávært suð moskítóflugunnar ekki alltaf merki um yfirvofandi moskítóbit. Hjá sumum moskítótegundum suðar karlflugan en hin blóðþyrsta kvenfluga er algjörlega hljóðlaus.
Hvað líkar moskítóflugum ekki við?
Barátta mannsins gegn moskítóflugum nær mörg ár aftur í tímann. Forn-Egyptar nudduðu jurtaolíu á sig til að komast undan moskítóplágunni og Indverjar kveiktu meðal annars elda og smurðu leðju á húð sína.
Baráttan heldur enn áfram og þó að vísindamenn séu enn að leita að hinni fullkomnu moskítóflugnafælu höfum við uppgötvað hvað fælir moskítóflugurnar frá húð okkar – og hvað ekki.
Hér er dómur vísindanna um ýmsar moskítófælur.
DEET gegn moskítóflugum
DEET (N,N-Diethyl-meta-toluamide) er skordýravörn sem þróuð var af bandaríska hernum á fjórða áratugnum. Hún kom á markaðinn árið 1957 og hefur síðan verið notuð sem vörn gegn ýmsum skordýrum, þar á meðal gegn moskítóflugum og mítlum.
DEET hefur verið valin áhrifaríkasta flugnafælan. Rannsóknir sýna að moskítóflugnafæla með 23,8 prósent DEET veitir vörn gegn moskítóflugum í allt að fimm klukkustundir, á meðan náttúruleg moskítófæla veitir aðeins vernd í 20 mínútur.
Moskítófælur með DEET eru áhrifaríkust gegn moskítóbiti.
Þó DEET hafi verið á markaðnum í mörg ár hefur það verið ráðgáta hvers vegna það virkar svona vel gegn moskítóflugum.
Fyrir nokkrum árum var skýringin sú að DEET gæti dulið koltvísýring frá útöndun, en seinni rannsóknir benda til þess að DEET trufli í raun lyktarviðtaka sem moskítóflugur nota til að finna lykt.
Þrátt fyrir að DEET sé áhrifaríkt gegn moskítóflugum er vörnin umdeild. Fyrri rannsóknir hafa meðal annars tengt DEET við eitrun, taugasjúkdóma, aukna hættu á krabbameini í eistum og skaðleg áhrif á dýr og umhverfi.
Hins vegar sýna nýlegar rannsóknir að ef DEET er rétt notað er hættan á eitrun og taugasjúkdómum í lágmarki. Auk þess hefur rannsóknin sem sýndi samsvörun milli eistnakrabbameins og DEET verið umdeild, þar sem niðurstöðurnar eru gallaðar samkvæmt bandaríska heilbrigðiseftirlitinu CDC.
Hins vegar er almenn samstaða um að DEET í miklum styrk sé skaðlegt fiskum og skordýrum sem lifa í vatni.
Nýþróaður fatnaður verndar gegn moskítóbiti
Með því að rannsaka nákvæmlega hvernig moskítóflugur stinga hefur vísindamönnum frá háskólanum í Norður-Karólínu tekist að búa til textíl sem hinar vængjuðu blóðsugur ná ekki í gegn – algjörlega án skordýraeiturs.
Sjálfboðaliði dvaldi í 20 mínútur í búri með 200 svöngum moskítóflugum. Klæddur í nærbuxur og langermabol úr þessum nýþróaða textíl fékk sjálfboðaliðinn ekki eitt einasta bit.
Vísindamenn vonast til að hægt sé að nota tæknina í venjulegan fatnað og eru þeir þegar komnir með einkaleyfi með það fyrir augum að fjöldaframleiða efnið.
B-vítamín gegn moskítóflugum
Gamalt ráð segir að B-vítamín haldi moskítóflugum í burtu. Stór bandarísk rannsókn sýndi þó fram á að B-vítamín virkar ekki til að fæla flugurnar frá.
Gin og tónik gegn moskítóflugum
Haltu moskítóflugunum í fjarlægð með hressandi gini og tónik. Það hljómar næstum of gott til að vera satt – og er það því miður.
En mýtan um gin og tonic sem moskítóvörn ekki alveg úr lausu lofti gripin. Á 19. öld notuðu Evrópubúar efnið kínín – það sem gefur beiskt bragð í tónik – til að meðhöndla og koma í veg fyrir malaríu.
Kínín myndast úr berki kínatrjáa.
Í réttu magni getur kínín drepið malaríusníkilinn á frumstigi. Því drukku Evrópubúar kínínduft blandað vatni – og bættu svo seinna við sykri til að mýkja bragðið. Sagan segir að það hafi verið upphaf tóniks eins og við þekkjum það í dag.
Kínín er enn notað gegn malaríu en þar sem ýmsar aukaverkanir er af því er það oft síðasta úrræðið þegar hefðbundin malaríulyf virka ekki. Og í þeim tilfellum þarf miklu meira en glas af tónik.
Nú inniheldur tónik mjög takmarkað magn af kíníni. Til að ná árangri gegn malaríu þyrfti að drekka sem samsvarar 50 gin og tónik.
Moskítóljós gegn moskítóflugum
Ilmflugnakerti hafa oftsinnis verið sett á garðborð í baráttunni við moskítóbit. En þó sítrónuolía, fennelolía og tröllatrésolía hafi ákveðinn fælingarmátt á moskítóflugur þá á það bara við þegar þessi efni eru borin á húðina – og þá virka þau bara í stuttan tíma.
Í bandarískri rannsókn á ýmsum moskítóvörnum héldu moskítókerti með sítrónuolíu ekki moskítóflugunum frá. Reyndar virtust fleiri moskítóflugur laðast að ljósinu.
Hvítlaukur gegn moskítóflugum
Þó að hvítlaukur hafi sterkan ilm er hann því miður ekki nægur til að fæla moskítóflugur frá.
Samkvæmt bandarískri rannsókn frá University of Connecticut Health Center hafði neysla hvítlauks engin áhrif á hversu oft einstaklingar voru bitnir af moskítóflugum.
Hversu oft stingur moskítófluga?
Ef moskítóflugan fær að ljúka sér af mun hún ekki stinga þig aftur.
En ef þú fælir moskítóflugunni frá í miðri máltíð reynir hún venjulega að stinga aftur til að verða södd.
Hvað hjálpar gegn mýbiti?
Gamalt húsráð segir að það eigi að sjúga eitrið úr moskítóbitinu til að forðast kláða. En jafnvel þótt aðferðin hafi einhver áhrif á geitungastungur og býflugnastungur er engin sönnun fyrir því að hún virki á moskítóstungu. Enda sprautar flugan engu eitri.
Við moskítóbit spýtast sérstök samsetning ensíma í líkamann. Í flestum moskítótegundum eru það ensím sem hafa deyfandi og blóðþynnandi áhrif. En þessi litla fluga er líka með skammt af histamíni í munnvatninu og það er einmitt þetta boðefni sem virðist skapa kláðan.
Histamín skapar viðbrögð
Histamín gegnir meðal annars því hlutverki í ónæmiskerfinu okkar að vernda líkamann gegn framandi efnum. Verkefni histamíns er að fjarlægja aðskotaefni úr líkamanum með t.d. hnerra, kláða eða gráti.
Því tengist histamín einnig ofnæmi þar sem ónæmisfrumurnar okkar bregðast við ofnæmisvökum, t.d. ryki eða frjókornum, og seyta miklu magni af histamíni sem gerir einkennin sérstaklega áberandi.
Ofnæmiskerfið okkar skynjar aðskotaefnið og sendir merki um að losa histamín. Histamínið ferðast síðan að moskítóbitinu þar sem það binst svokölluðum H-viðtökum sem virkja áhrif histamínsins t.d. kláða.
Hjá sumum hættir kláðinn eftir nokkrar klukkustundir en aðrir finna fyrir kláða og bólgnum moskítóbitum í nokkra daga.
Ef það er í fyrsta skipti sem þú ert bitinn af moskítóflugu finnurðu ekki fyrir neinu, þar sem líkaminn þekkir ekki ensímkokteil flugunnar. En næst þegar þú verður stunginn er ónæmiskerfið tilbúið með vörn sína.
Sumir geta fundið fyrir sterkum viðbrögðum við moskítóbitum.
Andhistamín gegn moskítóbitum
Sem betur fer geta andhistamín blokkað H-viðtakana þannig að áhrif histamínsins minnka. Þess vegna eru andhistamín líka besta vopnið gegn moskítóbiti eftir stungu.
Ef þú ert sérstaklega viðkvæm/ur fyrir moskítóflugum gæti verið fín hugmynd að taka andhistamín nokkrum klukkustundum áður en þú ferð t.a.m. út í skóg. Og ef þú færð bit er ráðlagt að taka andhistamín í nokkra daga eftirá.
Rannsóknir hafa einnig sýnt að kláðavarnargel hefur áhrif á moskítóbit miðað við enga meðferð sem og lyfleysumeðferð.
Er í lagi að klóra sér?
Það er freistandi að gefa eftir og klóra sér vel í moskítóbitið, en best er að láta það í friði.
Þegar þú klórar þér geturðu aukið bólguna á svæðinu og kláðinn getur aukist og eins er hætta á sýkingu ef þú klórar of mikið.
